O'qildi: 172
Iyul 18, 2025
/ 23 Muharram 1447
Fatvo mavzusi: Daʼvat » Fiqh » Fiqh asoslari » Ilm va daʼvat » Musulmonlarni daʼvat qilish
Savol
Agar jamoatning aksariyati arab tilini tushunmasa, imom juma namozida ingliz tilida xutba qilishi joizmi?
O’xshash fatvolarJavob
Alloh taologa hamdu sanolar, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga salavot va salomlar bo‘lsin.
Ba’zi ulamolar juma va hayit xutbalarini chet tillarga tarjima qilishni man etganlar. Ular, Alloh ularni rahmat qilsin, arab tilini saqlab qolish va muhofaza etish, arabcha xutba qilishda arab bo‘lmagan mamlakatlarda va boshqa joylarda Rasululloh sollallohu alayhi va sallam va sahobalar roziyallohu anhumoning yo‘llariga ergashish, odamlarni arab tilini o‘rganishga va uni asrab-avaylashga targ‘ib qilish uchun shunday yo‘l tutishgan.
Boshqa ulamolar esa, agar tinglovchilar yoki ularning ko‘pchiligi arab tilini bilmasa, xutbalarni chet tillarga tarjima qilish joiz, deb hisoblashgan. Bunga sabab, Alloh xutbalarni buyurishdan maqsad odamlarga U Zot nimani farz qilgani va nimadan qaytarganini tushuntirish, ularni yaxshi axloq va maqtovga sazovor fazilatlarga yo‘naltirish hamda buning aksidan ogohlantirishdir. Shubhasiz, ma’no va maqsadlarni e’tiborga olish so‘zlarni e’tiborga olishdan ko‘ra muhimroq va zarurroqdir. Ayniqsa, tinglovchilar arab tiliga qiziqmasa, voizning va’zidan ta’sirlanmasa va bu ularni arab tilini o‘rganishga undamasa (ayniqsa, hozirgi paytda musulmonlar orqada qolib, boshqalar ilgarilab ketayotgan, g‘oliblarning tili tarqalib, mag‘lublarning tili bu dunyoda chekinayotgan bir paytda).
Agar boshqa millatlar orasida ilm va shariatni odamlarga yetkazish maqsadiga faqat xutbalarni ularning tiliga tarjima qilish orqali erishilsa, u holda xutbalarni ular orasida keng tarqalgan, jamoat tushunadigan tillarga tarjima qilish maqsadga muvofiqdir. Ayniqsa, tarjima qilmaslik nizo va fitnaga sabab bo‘lsa. Shubhasiz, bu holatda xutbani tarjima qilish foydani jalb qilish va zararni bartaraf etish uchun zarurdir.
Agar tinglovchilar orasida arab tilini biladiganlar bo‘lsa, xatib uchun mashru’ bo‘lgan narsa – ikki tilni jamlashdir. U arab tilida xutba qilib, soʻngra uni boshqalar tushunadigan tilda takrorlaydi. Shu bilan u ikki manfaatni jamlagan, barcha zararlarni bartaraf etgan boʻladi. Jamoat orasidagi nizo ehtimoli ham shu yoʻsinda hal qilinadi.
Bunga shariatda ko‘plab dalillar bor, jumladan, Alloh taoloning:
«Biz har bir payg‘ambarni (hukmlarimizni) bayon qilib berishi uchun o‘z qavmining tili bilan (so‘zlaydigan qilib) yuborganmiz» (Ibrohim: 4), degan oyati.
Yana bir misol, Rasululloh sollallohu alayhi va sallam Zayd ibn Sobitga yahudiylarga xat yozish va ularga hujjat qoim qilishi uchun ularning tilini o‘rganishni, ular kelganida kitoblarini o‘qib, ma’nosini Payg‘ambar sollallohu alayhi va sallamga tushuntirishni buyurganlar. Boshqa bir misol, sahobalar roziyallohu anhum fors va rum kabi ajam yurtlarini fath qilganlarida, ularni tarjimonlar orqali Islomga da’vat qilmaguncha jang qilmasdilar. Qachonki ajam diyorlarini fath qilganlarida, xalqni arab tilida da’vat qilib, uni o‘rganishga buyurganlar.
Ulardan kimki arab tilini bilmasa, uni o‘z tilida chaqirishib, ma’nosini o‘zlari tushunadigan tilda tushuntirib, hujjat qoim qilishgan. Shubhasiz, bu usul, ayniqsa, oxirgi zamonda, Islom g‘arib bo‘lgan va har bir millat o‘z tiliga yopishib olgan bir paytda zarurdir. Hozirda tarjimaga bo‘lgan ehtiyoj juda dolzarb bo‘lib, da’vatchi shusiz odamlarni Islomga da’vat qila olmaydi.
Xatib jamoat uchun eng foydali bo‘lgan narsani amalga oshirishi kerak. Agar xutbani arab tiliga bo‘lib, har bir qismini xutba tugagunicha tarjima qilish foydaliroq bo‘lsa, shunday qilsin. Agar xutbadan keyin yoki namozdan keyin hammasini tarjima qilish foydaliroq bo‘lsa, shunday qilsin.
Alloh bilguvchiroqdir.
Shayx Abdulaziz ibn Boz rahimahulloh.
Manba: «Doimiy fatvo qoʻmitasi», 8/251-255.
Bu javob foydali bo’ldimi?