O'qildi: 133
Iyul 6, 2025
/ 11 Muharram 1447
Fatvo mavzusi: Fiqh » Fiqh asoslari » Ribo — sudxoʻrlik
Savol
Bir kishi foiz to‘lamasdan bankdan qarz olmoqchi bo‘ldi, chunki foiz sudxo‘rlik hisoblanadi. Ammo bank xodimlaridan biri unga: «Agar ribodan qochmoqchi bo‘lsangiz, bizdan bir million olishingiz mumkin. Bir yildan so‘ng, imkoningiz bo‘lsa, bizga ikki million qaytarasiz: bir millioni bizning pul, qolgan bir millioni esa hozir olgan qarzingiz yil mobaynida sizda turgani evaziga keyingi yil davomida bizda turadi. Bir yildan keyin pulingizni qaytarib olishingiz mumkin», dedi. Bu ribo hisoblanadimi? Iltimos, bizga maslahat bering. Alloh ajringizni bersin.
O’xshash fatvolarJavob
Alloh taologa hamdu sanolar, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga salavot va salomlar bo‘lsin.
Bu riboning o’zginasi boʻlib, bunday shartnoma hech qanday holatda joiz boʻlmaydi, chunki qarz berishdan maqsad musulmonga yordam va manfaat yetkazishdir. Ibn Abbos roziyallohu anhu aytganlaridek, ikki marta qarz berish bir marta sadaqa qilish kabidir. Agar bank sizga bir yilga bir million soʻm qarz bersa va bir yil o‘tgach, siz qarzga olgan millionni qaytarib, qarz evaziga yana bir yil saqlash uchun bankka qo‘shimcha million bersangiz, bu musulmonlar ijmosiga ko‘ra haromdir.
Rasululloh sollallohu alayhi va sallam aytganlar:
«Foyda keltiradigan har qanday qarz ribodir» (Ibn Abu Shayba, «Musannaf», 20690. Ushbu rivoyatni Rasululloh sollallohu alayhi va sallamga nisbat bermoq sanad jihatidan zaifdir. Ammo ma’no jihatidan sahih ekaniga ulamolar ittifoq qilishgan).
Bank sizga bir million soʻm qarzni, ularga tegishli bo‘lgan summadan bir million ko‘proq berishingiz sharti bilan beradi. Shu orqali ular bu pulni savdo-sotiq qilib, foydani o‘zlarida saqlab qolishlari mumkin. Bu shart foyda keltirishi tufayli musulmon ulamolarining ijmosiga ko‘ra botil, noto‘g‘ri shartdir.
Ey birodarim, siz faqat bankdan olgan millioningizni qaytarishingiz kerak, ustiga yana bir million berib, ular bir yil foydalanishiga imkon bermang. Bu ulamolar ittifoqi bilan joiz emas. Bank faqat o‘z pulini qaytarib olishga haqli, xolos. Chunki Alloh aytadi:
«Ey mo‘minlar, Allohdan qo‘rqingiz va agar chindan mo‘min bo‘lsangizlar, sudxo‘rlik sarqitlarini tark qilingiz. (Ya’ni, odamlarga bergan qarzlaringizdan chiqadigan foydani olmangiz.) Endi agar (farmonimizni) qilmasangiz, u holda Alloh va payg‘ambari tomonidan bo‘lgan urushni bilib qo‘ying! Agar tavba qilsangiz, dastmoyangiz o‘zingizga — zolim ham, mazlum ham bo‘lmaysiz» (Baqara: 278-279).
Bu javob foydali bo’ldimi?