O'qildi: 169
Iyun 9, 2025
/ 7 Muharram 1447
Fatvo mavzusi: Fiqh » Fiqh asoslari » Ibodatlar » Jamoat namozi » Namoz bobi
Javob
Alloh taologa hamdu sanolar, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga salavot va salomlar bo‘lsin.
| Jamoat namozini masjidda oʻqish shunga qodir boʻlgan erkaklar uchun, ulamolarning sahih soʻzlariga koʻra, vojibdir. Bunga koʻplab dalillar bor:
Birinchi dalil: ﴿وَإِذَا كُنتَ فِيهِمۡ فَأَقَمۡتَ لَهُمُ ٱلصَّلَوٰةَ فَلۡتَقُمۡ طَآئِفَةٞ مِّنۡهُم مَّعَكَ وَلۡيَأۡخُذُوٓاْ أَسۡلِحَتَهُمۡۖ … ﴾
Alloh taolo aytadi: «(Ey Muhammad alayhis-salot-u vas-salom), qachon siz (jang maydonida) moʻminlar orasida boʻlib, ularga imom boʻlgan holda namoz oʻqimoqchi boʻlsangiz, ulardan bir toifasi qurollangan hollarida siz bilan namozga tursinlar...» (Niso surasi, 102–oyat). Nima uchun bu oyatni dalil sifatida keltirildi: Alloh taolo ularga namozni jamoat bilan oʻqishga buyurdi. Ketidan ayni buyruqni ikkinchi guruh uchun ham qaytaradi: «… keyin hali namoz oʻqimagan boshqa toifa kelib, (ular ham) sen bilan birga namoz oʻqisinlar..». Bu esa jamoat namozi har bir musulmonga farz–ayn ekanligiga dalildir. Chunki Alloh taolo birinchi guruhning jamoat bilan oʻqigan namozi sababli ikkinchi guruhdan jamoat bilan oʻqishni soqit qilmadi. Undan tashqari, agar jamoat namozi sunnat boʻlganida edi, qoʻrquv sababi bilan uni tark qilishga ruxsat boʻlar edi. Agar farzi kifoya boʻlganida edi, birinchi guruhning namozi bilan qolganlardan soqit boʻlardi. Demak bu oyatda jamoat namozining farzi ayn ekanligiga dalil bor va bu uch jihatdandir:
Ikkinchi dalil: Imom Buxoriy va Muslimning sahih toʻplamlarida sobit boʻlgan hadis. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ ﷺ قَالَ: «وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَقَدْ هَمَمْتُ أَنْ آمُرَ بِحَطَبٍ يُحْتَطَبُ، ثُمَّ آمُرَ بِالصَّلَاةِ فَيُؤَذَّنَ لَهَا، ثُمَّ آمُرَ رَجُلًا فَيَؤُمَّ النَّاسَ، ثُمَّ أُخَالِفَ إِلَى رِجَالٍ فَأُحَرِّقَ عَلَيْهِمْ بُيُوتَهُمْ، وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَوْ يَعْلَمُ أَحَدُكُمْ أَنَّهُ يَجِدُ عَرْقًا سَمِينًا، أَوْ مَِرْمَاتَيْنِ حَسَنَتَيْنِ لَشَهِدَ الْعِشَاءَ».
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shunday deganlar: «Jonim qoʻlida boʻlgan Zotga qasamki, oʻtin terib kelishga buyursam-u, terib kelishsa, soʻng namozga buyursam-u, unga azon aytilsa, soʻng bir kishiga buyursam-u, u odamlarga imom boʻlsa, keyin (namozga kelmagan) odamlarning uylariga borib, ustilaridan oʻt qoʻyib yuborsam, deyman. Jonim qoʻlida boʻlgan Zotga qasamki, ulardan birortasi sergoʻsht suyak yoki qoʻyning boʻliq poychasini topishini bilganida edi, xuftonga albatta yetib kelgan boʻlardi» (Sahihi Buxoriy, 7224). Uchinchi dalil: عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ﷺ: «إِنَّ أَثْقَلَ صَلَاةٍ عَلَى الْمُنَافِقِينَ صَلَاةُ الْعِشَاءِ وَصَلَاةُ الْفَجْرِ، وَلَوْ يَعْلَمُونَ مَا فِيهِمَا لَأَتَوْهُمَا وَلَوْ حَبْوًا. وَلَقَدْ هَمَمْتُ أَنْ آمُرَ بِالصَّلَاةِ فَتُقَامَ، ثُمَّ آمُرَ رَجُلًا فَيُصَلِّيَ بِالنَّاسِ. ثُمَّ أَنْطَلِقَ مَعِي بِرِجَالٍ مَعَهُمْ حُزَمٌ مِنْ حَطَبٍ إِلَى قَوْمٍ لَا يَشْهَدُونَ الصَّلَاةَ فَأُحَرِّقَ عَلَيْهِمْ بُيُوتَهُمْ بِالنَّارِ».
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: «Munofiqlar uchun eng ogʻir namoz bomdod namozi va xufton namozidir. Agar ular bu namozlarda nimalar borligini bilganlarida edi, ularda qatnashmoq uchun emaklab boʻlsa ham kelgan boʻlardilar. Xohlardimki, namozga farmon bersam-u, unga chaqirilsa, keyin bir kishiga buyursam-u, odamlarga imomlikka oʻtib bersa, soʻngra dasta–dasta oʻtin koʻtargan kishilar bilan birga namozga chiqmaydigan odamlarnikiga borsam-u, uylariga oʻt qoʻyib yuborsam», dedilar» (Buxoriy: 657; Muslim, 651).
Toʻrtinchi dalil: عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَوْلَا مَا فِي الْبُيُوتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالذُّرِّيَّةِ، لَأَقَمْتُ الصَّلَاةَ، صَلَاةَ الْعِشَاءِ، وَأَمَرْتُ فِتْيَانِي يُحْرِقُونَ مَا فِي الْبُيُوتِ بِالنَّارِ».
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi va sallam dedilar: «Agarda uylarni ichida (jamoat namozi farz boʻlmagan) ayollar va bolalar boʻlmaganida edi, oʻzim xufton namozini oʻqib turib, (namozga chiqmay) uyida qolgan odamlarni yigitlarimga oʻt bilan yoqib yuborishlarini buyurgan boʻlardim» (Musnadi Ahmad, 8795). Paygʻambarimiz sollallohu alayhi va sallam oʻzlari aytgan sabab, yaʼni uylarda jamoat vojib boʻlmagan ayollar va bolalar ham mavjudligi moneʼlik qilgani bois, istagan ishlarini qilmadilar, Agar uylarni yoqib yuborganlarida, jamoat namozi vojib boʻlmaganlarga ham jazo tegib qolar edi.
Beshinchi dalil: Imom Muslim oʻzining «Sahih»ida rivoyat qiladi: عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: «أَتَى النَّبِيَّ ﷺ رَجُلٌ أَعْمَى فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّهُ لَيْسَ لِي قَائِدٌ يَقُودُنِي إِلَى الْمَسْجِدِ، فَسَأَلَ رَسُولَ اللهِ ﷺ أَنْ يُرَخِّصَ لَهُ فَيُصَلِّيَ فِي بَيْتِهِ فَرَخَّصَ لَهُ. فَلَمَّا وَلَّى دَعَاهُ فَقَالَ: هَلْ تَسْمَعُ النِّدَاءَ بِالصَّلَاةِ؟ فَقَالَ: نَعَمْ. قَالَ: فَأَجِبْ».
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Nabiy sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga koʻzi ojiz kishi kelib, «Ey Allohning Rasuli, meni masjidga yetaklab boradigan odamim yoʻq» deb, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan uyida namoz oʻqishga ruxsat soʻradi. U zot unga ruxsat berdilar. U orqaga oʻgirilgan ham ediki, uni chaqirdilar va: «Namozga chaqiriqni (azonni) eshitasanmi?» dedilar. «Ha», dedi. «Unda javob qil (yaʼni jamoatga chiq)», dedilar» (Sahihi Muslim, 653). Ushbu koʻzi ojiz kishi Abdulloh ibn Ummu Maktum edilar. Imom Ahmadning «Musnad»ida va Abu Dovudning «Sunan»ida keladi: عنِ ابنِ أُمِّ مَكتومٍ: أنَّه سَأَلَ النَّبيَّ ﷺ، فَقَالَ: يا رَسولَ اللهِ، إنِّي رَجُلٌ ضَريرُ البَصَرِ ، شاسِعُ الدّارِ وَلَيْسَ لِي قَائِدٌ يُلَائِمُنِي، فَهَلْ لِي رُخصَةٌ أَنْ أُصَلِّيَ في بَيتِي؟ قالَ: هَل تَسمَعُ النِّداءَ؟ قالَ: نَعَمْ، قالَ: لَا أجِدُ لَكَ رُخصَةً.
Amr ibn Ummu Maktumdan rivoyat qilinadi: «U kishi aytadi: – Men koʻzi ojiz odamman, uyim (masjiddan) uzoq va menga mos keladigan yetaklovchi yoʻq, uyimda namoz oʻqishga ruxsatim bormi?». U zot: «Azonni eshitasanmi?», dedilar. U: «Ha», dedi. U zot: «Senga ruxsat topa olmayman», dedilar» (Sunani Abu Dovud, 552) . Usuli fiqh qoidalariga koʻra, har qanday qayd–cheklovsiz buyruq – farzlikka dalolat qiladi. Ammo koʻzlari koʻr boʻlgan, uyi uzoq boʻlgan va yetaklovchisi unga toʻgʻri kelmaydigan bir bandaga jamoat namozini tark etishga kimsan shariat sohibining oʻzi ruxsat bermagan boʻlsachi?! Vaholanki, namozni istasang bir oʻzing uyingda oʻqi, istasang jamoat bilan masjidda oʻqi, deb biror kishiga ixtiyor berilishi mumkin boʻlganda edi, bunga faqat shunaqa koʻr inson loyiq boʻlardi.
Oltinchi dalil: Abu Dovud va Abu Hotim ibn Hibbon oʻzining Sahihida keladi: عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: مَنْ سَمِعَ النِّدَاءَ فَلَمْ يَمْنَعْهُ مِنَ اتِّبَاعِهِ عُذْرٌ، قَالُوا: وَمَا الْعُذْرُ؟ قَالَ: خَوْفٌ أَوْ مَرَضٌ، لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ الصَّلَاةُ الَّتِي صَلَّاهَا.
Ibn Abbosdan rivoyat qiladi: «Rasululloh sollallohu alayhi va sallam dedilar: «Kim azonni eshitsa–yu, unga ijobat qilishdan toʻsadigan uzri boʻlmasa..». Shunda odamlar soʻradilar: «Nima uzrga oʻtadi?». U zot aytdilar: «Qoʻrquv yoki kasallik… U holda oʻqigan namozi qabul boʻlmaydi» (Sunani Abu Dovud, 551) .
Yettinchi dalil: عَنْ عَبْدِ اللهِ قَالَ: «مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَلْقَى اللهَ غَدًا مُسْلِمًا فَلْيُحَافِظْ عَلَى هَؤُلَاءِ الصَّلَوَاتِ حَيْثُ يُنَادَى بِهِنَّ فَإِنَّ اللهَ شَرَعَ لِنَبِيِّكُمْ ﷺ سُنَنَ الْهُدَى، وَإِنَّهُنَّ مِنْ سُنَنِ الْهُدَى. وَلَوْ أَنَّكُمْ صَلَّيْتُمْ فِي بُيُوتِكُمْ كَمَا يُصَلِّي هَذَا الْمُتَخَلِّفُ فِي بَيْتِهِ لَتَرَكْتُمْ سُنَّةَ نَبِيِّكُمْ. وَلَوْ تَرَكْتُمْ سُنَّةَ نَبِيِّكُمْ لَضَلَلْتُمْ. وَمَا مِنْ رَجُلٍ يَتَطَهَّرُ فَيُحْسِنُ الطُّهُورَ ثُمَّ يَعْمِدُ إِلَى مَسْجِدٍ مِنْ هَذِهِ الْمَسَاجِدِ إِلَّا كَتَبَ اللهُ لَهُ بِكُلِّ خَُطْوَةٍ يَخْطُوهَا حَسَنَةً وَيَرْفَعُهُ بِهَا دَرَجَةً وَيَحُطُّ عَنْهُ بِهَا سَيِّئَةً، وَلَقَدْ رَأَيْتُنَا وَمَا يَتَخَلَّفُ عَنْهَا إِلَّا مُنَافِقٌ مَعْلُومُ النِّفَاقِ. وَلَقَدْ كَانَ الرَّجُلُ يُؤْتَى بِهِ يُهَادَى بَيْنَ الرَّجُلَيْنِ حَتَّى يُقَامَ فِي الصَّفِّ».
Abdulloh ibn Masʼuddan rivoyat qiladi: «Kimniki ertaga Allohga musulmon holida yoʻliqmoq xursand qilsa, manavi namozlarni ularga chaqirilayotgan joyida ado etishga ahamiyat bersin. Zero, Alloh paygʻambaringiz sollallohu alayhi va sallamga hidoyat sunnatlarini shariat qilib bergan boʻlib, ushbu namozlar ham oʻsha hidoyat sunnatlaridandir. Agarda siz ham xuddi manavi qoloq namozini uyda oʻqigani kabi namozlaringizni uyingizda oʻqiydigan boʻlsangiz, Paygʻambaringiz sunnatini tark qilgan boʻlasiz. Vaholanki, Paygʻambaringiz sunnatini tark etsangiz, zalolatga ketasiz. Qaysi bir kishi namozga tahorat olayotib, tahoratini mukammal qilsa, keyin ushbu masjidlardan birontasini qasd qilib yoʻlga chiqsa, Alloh uning har bir tashlagan qadami uchun bir hasanot yozadi, shu qadami sababli darajasini bir pogʻona koʻtaradi va shu qadami sababli bir yomonligini oʻchiradi. Men oʻzimni shunday zamonda ham koʻrdimki – munofiqligi aniq boʻlgan munofiqdan boshqa biron kimsa jamoat namozidan ortda qolmasdi. Hatto bir kishini (kasalligi bois) ikki kishi qoʻltiqlab olib kelib, safga turgʻazib qoʻyilar edi». Yana bir rivoyatda: «Rasululloh bizga hidoyat sunnatlarini oʻrgatdilar. Ulardan biri — namozni azon chaqiriladigan masjidda oʻqimoqdir» (Sahihi Muslim, 654). Yuqoridagi hadisni dalil keltirishi sababi shuki, unda Abdulloh ibn Masʼud jamoat namozidan qolishni – munofiqligi aniq boʻlgan munofiq odam alomati deb atadi. Alloh taolodan Oʻzini zikrida boʻlishga, Unga shukr qilishda va Unga goʻzal ibodat qilishda bizlarga yordam berishini soʻraymiz. Yanada koʻproq foyda olish uchun quyidagi raqamlar ostidagi javoblarni koʻrib chiqishingiz mumkin: (298906) (72398) (40113) (178385) va (315064). Alloh bilguvchiroqidir. |
Bu javob foydali bo’ldimi?