O'qildi: 29
Sentabr 4, 2025
/ 12 Rabiul-avval 1447
Fatvo mavzusi: Yangi oyni koʻrish
Savol
Biz AQSH va Kanadadagi musulmon talabalar har Ramazon boshida musulmonlarni uch guruhga ajratadigan muammoga duch kelamiz:
1. Bir guruh o‘zi yashayotgan shaharda hilolni ko‘rib ro‘za tutadi.
2. Boshqa guruh Saudiya Arabistonidagi ro‘za boshlanishiga qarab ro‘za tutadi.
3. Uchinchi guruh esa AQSH va Kanadadagi Musulmon Talabalar Uyushmasi xabar berganda ro‘za tutadi.
Bu uyushma Amerikaning turli hududlarida hilolni kuzatadi va u biror shaharda ko‘rinishi bilanoq, barcha markazlarga xabar beradi. Shunday qilib, shaharlar orasidagi katta masofalarga qaramay, Amerikadagi barcha musulmonlar bir kunda ro‘za tutadilar. Bu holatda qaysi yondashuvga amal qilish va shunga ko‘ra ro‘za tutish ma’qulroq? Iltimos, bizga fatvo bering. Alloh sizni mukofotlasin.
Javob
Alloh taologa hamdu sanolar, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga salavot va salomlar bo‘lsin.
Birinchidan: Yangi oyning chiqish o‘rinlarining turlicha bo‘lishi ham hissiy, ham aqliy jihatdan ma’lum bo‘lib, bu masalada hech bir olim ixtilof qilmagan. Biroq musulmon ulamolar orasida hilol chiqish joylarining turlichaligini e’tiborga olish yoki olmaslik borasida ixtilof yuzaga kelgan.
Ikkinchidan: Hilol chiqish joylarining turlichaligi va buni e’tiborga olish yoki olmaslik masalasi ijtihod o‘rni bo‘lgan nazariy masalalardandir. Bu masalada ilm va din sohasidagi nufuzli olimlar orasida ixtilof mavjud va bu o‘rinli ixtilofdir. Bunda mujtahid to‘g‘ri ijtihod qilsa, ikkita ajr – to‘g‘ri topganiga bir ajr, ijtihod qilganiga bir ajr; agar mujtahid xato qilsa, ijtihod qilgani uchun bitta ajr beriladi.
Ulamolar hilol chiqish joylarining turlichaligini e’tiborga olish masalasida ikki xil fikrga bo‘linganlar: Ulardan ba’zilari hilol chiqish joylarining turlichaligini e’tiborga olishni yoqlagan bo‘lsa, boshqalari bunga qarshi chiqqanlar. Har ikki guruh ham o‘z qarashlari uchun Qur’on va Sunnatdan dalillar keltirgan. Aslida, ikkala guruh ham bir xil dalillarga tayanganlar.
Masalan, Alloh taoloning ushbu oyati:
«Sizdan hilollar — yangi chiqqan oylar haqida so‘rashadi. Ayting: u (oylar) odamlar va haj uchun vaqt o‘lchovlaridir» (Baqara: 189).
Shuningdek, Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning quyidagi hadislari:
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Uni (hilolni) ko‘rib, ro‘za tutinglar, uni ko‘rib ro‘zani to‘xtatinglar. Agar u sizlarga ko‘rinmay qolsa, sanog‘ini to‘liq qilinglar» (Sahihi Muslim, 1081),
Ikkala toifa ulamolar ham yuqoridagi oyat va hadisni dalil sifatida keltirgan. Bu esa dalilni tushunishdagi tafovut va har bir toifaning dalil olishda o‘ziga xos yo‘l tutishi bilan bogʻliq.
Uchinchidan: Hay’at kengashi hilolni hisob-kitob bilan aniqlash masalasini va bu borada Qur’on va Sunnatda kelgan dalillarni hamda ulamolarning fikrlarini o‘rganib chiqdilar. Soʻngra Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning quyidagi hadislari:
«Uni (hilolni) ko‘rib, ro‘za tutinglar, uni ko‘rib ro‘zani to‘xtatinglar» (Sahihi Muslim, 1081). Boshqa hadisda:
Abdulloh ibn Umar roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Ramazonni zikr qilib turib: «Hilolni ko‘rmaguningizcha ro‘za tutmanglar va uni ko‘rmaguningizcha ro‘zani ochmanglar. Agar u sizlarga ko‘rinmay qolsa, hisobini qilinglar», dedilar» (Sahihi Buxoriy, 1906) hadislarini hamda shu ma’nodagi boshqa dalillarni hisobga olgan holda, shar’iy masalalarda yangi oyni aniqlashda astronomik hisob-kitoblarga tayanish joiz emas, degan yakdil xulosaga kelishdi.
Ilmiy tadqiqotlar va fatvo berish bo‘yicha doimiy qo‘mita islomiy bo‘lmagan mamlakatlarda Musulmon Talabalar Uyushmasi (yoki islom jamoasini ifodalovchi boshqa tashkilot) u yerdagi musulmonlar uchun hilolni tasdiqlash borasida islomiy hukumat o‘rnini egallaydi, deb hisoblaydi.
Yuqorida aytilganlarga asoslanib, bu uyushma ikki qavldan birini tanlash huquqiga ega: oyning chiqish o‘rinlarining turlichaligini e’tiborga olish yoki e’tiborga olmaslik. So‘ngra o‘z qarorini o‘zi faoliyat yuritayotgan mamlakatdagi musulmonlarga yoyishi lozim. Ular esa, bir soʻzga kelishishlari, ro‘za tutishni bir paytda boshlash hamda ixtilof va tartibsizlikdan chiqish uchun bu qarorga amal qilishlari kerak. O‘sha mamlakatlarda yashayotgan barcha kishilar o‘zlari joylashgan shaharlarda hilolni kuzatishlari lozim. Agar ulardan bir yoki bir nechta ishonchli kishi hilolni ko‘rsa, shu asosda ro‘za tutadilar va buni uyushmaga yetkazadilar, uyushma esa buni boshqalarga tarqatadi. Bu oyning boshlanishiga taalluqlidir. Oyning tugashiga kelsak, buning uchun Shavvol oyining hilolini ko‘rgan ikki adolatli kishining guvohligi yoki Ramazon oyining o‘ttiz kuni to‘liq tugashi talab etiladi. Chunki sahih hadisda:
Abu Hurayra roziyallohu anhu aytadi: «Nabiy sollallohu alayhi vasallam [yoki Abulqosim sollallohu alayhi vasallam] dedilar: «Uni (hilolni) ko‘rib, ro‘za tutinglar va uni ko‘rib, ro‘zani ochinglar. Agar sizlarga bilinmay qolsa, Sha’bonning adadini o‘ttiztaga yetkazinglar» (Sahihi Buxoriy, 1909).
Alloh bilguvchiroqdir.
Bu javob foydali bo’ldimi?