Allohga muhabbat qachon azobdan qutqaradi?

Javob

Alloh taologa hamdu sanolar, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga salavot va salomlar bo‘lsin.

Ibn Qayyim bu masalani quyidagicha izohlagan: « Bir-biridan ajratib olish kerak bo‘lgan to‘rt xil muhabbat mavjud. Zalolat ahli asosan shu turlarni ajrata olmaganlari uchun adashishgan.

Birinchisi: Allohga bo‘lgan muhabbat bo‘lib, bu muhabbatning o‘zi Allohning azobidan qutulish va savobiga erishish uchun yetarli emas, chunki mushriklar, xochga sig‘inuvchilar, yahudiylar va boshqalar ham Allohni sevadi.

Ikkinchisi: Alloh yaxshi ko‘rgan narsalarni sevish. Aynan shu muhabbat insonni Islomga kiritadi va kufrdan chiqaradi. Allohga eng suyukli bandalar bu muhabbatda eng sobit bo‘lganlaridir.

Uchinchisi: Alloh uchun va Alloh yo‘lida sevish. Bu Alloh suygan narsalarni suyishning natijasidir. Alloh suygan narsalarga muhabbat faqat Alloh uchun bo‘lsagina haqiqiy sanaladi.

To‘rtinchisi: Alloh bilan birga bo‘lgan muhabbat, ya’ni shirk muhabbati. Kim Alloh bilan birga biror narsani Alloh uchun yoki Uning roziligi uchun emas, balki boshqa maqsadda sevsa, uni Allohga tenglashtiribdi. Bu mushriklarning muhabbatidir.

Yana bir beshinchi tur ham bor, lekin bu yerda uni muhokama qilmaymiz. U tabiiy sevgi bo‘lib, insonning o‘z tabiatiga mos keladigan narsalarga moyilligidir. Masalan, chanqagan odamning suvga, och odamning ovqatga, uyquga, turmush o‘rtog‘i va farzandlariga bo‘lgan muhabbati. Bular Allohning zikridan chalg‘itmasa va Allohni yaxshi koʻrishdan to‘smasa, ayb sanalmaydi. Alloh taolo aytganidek:

«Ey mo‘minlar, na mol-dunyolaringiz va na bola-chaqalaringiz sizlarni Allohning zikridan (ya’ni, Allohga ibodat qilishdan) yuz o‘girtirib qo‘ymasin!» (Munofiqun: 9).

Yana Alloh taolo aytadi:

«Ularni na tijorat va na oldi-sotdi Allohni zikr qilishdan mashg‘ul qila olmas» (Nur: 37)» («Al-Javobul Kafiy», 1/134).

Ibn Qayyim yana aytadi: «Alloh yo‘lida sevish bilan Alloh bilan bir xil sevish o‘rtasidagi farqni aniqlash zarur, bu eng muhim farqlardan biri bo‘lib, har bir kishi bu ikki narsaning orasini ajratib olishga muhtoj, balki majburdir. Alloh yo‘lida sevish iymonning komilligidan bo‘lsa, Alloh bilan bir xil sevish shirkning o‘zginasidir. Ular o‘rtasidagi farq shuki, Alloh yo‘lida yaxshi koʻruvchining muhabbati Allohning muhabbatiga tobedir, bandaning qalbida Allohning muhabbati o‘rnashganda, bu muhabbat U Zot suygan narsalarni sevishni vojib qiladi. Agar u Rabbisi yaxshi ko‘rgan narsani va Allohning do‘stlarini yaxshi ko‘rsa, bu Alloh yo‘lidagi muhabbatdir. U Alloh sevgani uchun Uning payg‘ambarlarini, nabiylarini, farishtalarini va yaqin bandalarini yaxshi koʻradi, shuningdek, u zotlarni yomon ko‘rganlarni sevmaydi, chunki Alloh ularni yaxshi koʻradi va ularni yomon koʻrganlarni suymaydi.

Alloh uchun bo‘lgan bu muhabbat va nafratning belgisi shundaki, Alloh g‘azablangan kimsalarga nisbatan uning nafratlari, o‘sha kimsalarning unga yaxshilik qilishi, xizmat ko‘rsatishi yoki ehtiyojlarini qondirishi tufayli muhabbatga aylanmaydi. Shuningdek, Alloh sevgan kishini sevish, agar u yoqtirmagan va ozor beradigan ish qilsa nafratga aylanmaydi, u xoh bilib, xoh bilmasdan, xoh Allohga itoat qilib, xoh ta’vil qilib yoki ijtihod qilib yoxud zulm qilib, keyin undan qaytib tavba qilgan boʻlsa ham.

Butun din to‘rt qoidada aylanadi:
1. Sevish
2. Yomon ko‘rish
3. Bu ikkisiga asoslanib amal qilish
4. Bu ikkisiga asoslanib o‘zini tiyish.

Kimning muhabbati, nafrati, amali va tiyilishi Alloh uchun bo‘lsa, uning iymoni mukammal bo‘ladi. Shunda u yaxshi ko‘rsa, Alloh uchun yaxshi ko‘radi; yomon ko‘rsa, Alloh uchun yomon ko‘radi; bir ish qilsa, Alloh uchun qiladi; bir ishdan tiyilsa, Alloh uchun tiyiladi. Bu to‘rt masalada qanchalik noqis bo‘lsa, dindagi e’tiqodi va sadoqati ham shunchalik noqis bo‘ladi.

Bu boshqa narsalarni Alloh bilan bir xil sevishning aksidir va u ikki xil bo‘ladi:
Birinchi turi: Tavhid (Allohni yakkalash) tamoyiliga mutlaqo zid bo‘lib, u shirk sanaladi.
Ikkinchi turi: Allohga bo‘lgan ixlos va muhabbatning komilligiga qarama-qarshi, biroq Islomdan chiqarmaydi.

Keling, endi bu turlarni batafsil misollari va dalillari bilan koʻrib chiqamiz.

Birinchi tur: mushriklarning o‘z butlari va soxta ilohlariga bo‘lgan muhabbatlari kabidir. Alloh taolo aytadi:

«Odamlar orasida shunday kimsalar borki, ular o‘zgalarni Allohga teng bilib, ularni Allohni sevgandek sevadilar» (Baqara: 165).

Ana o‘sha mushriklar Allohni sevganlaridek, o‘z butlari va soxta ilohlarini ham sevadilar. Bu sevgi va sadoqat qo‘rquv, umid, ibodat va duo-iltijoni olib keladi. Bu muhabbat Alloh kechirmaydigan haqiqiy shirkdir. Agar inson bu butlarga dushman deb qaramasa, ulardan qattiq nafratlanmasa hamda ularga sig‘inuvchi mushriklardan ham nafratlanmasa, ularga dushman deb bilib, ularga qarshi kurash olib bormasa, uning iymoni mukammal bo‘lmaydi. Alloh barcha payg‘ambarlarini ana shu maqsadda yuborgan va barcha kitoblarini shu yo‘sinda nozil qilgan. U Zot bu botil ilohlarni sevuvchi mushriklar uchun do‘zaxni tayyorlagan. Ularga qarshi kurashuvchi va Allohning roziligi yo‘lida ularga dushmanlik qiluvchilar uchun esa jannatni yaratgan. Kimki Arshdan tortib yerning tubigacha biror narsaga ibodat qilsa, Allohdan o‘zga iloh va doʻst tutsa hamda U zotga shirk keltirsa, albatta u Qiyomat kunida, solih amallarga eng muhtoj paytida, ma’budlari tomonidan tark etiladi.

Ikkinchisi: Alloh odamlarga ziynatli qilib ko‘rsatgan narsalar: ayollar, farzandlar, oltin, kumush, naslli otlar, chorva va ekinzorlarga bo‘lgan muhabbatdir. Odamlar ularni och odamning taomga, chanqoq odamning suvga bo‘lgan ishtiyoqi kabi sevadi. Bu muhabbat uch xil bo‘ladi. Agar banda ularni Alloh uchun sevsa,  ular orqali Allohga yaqinlashsa, va Allohning roziligi hamda toatiga vosita shaklida yaxshi ko‘rsa, buning uchun unga ajr beriladi. Bu Alloh uchun yaxshi ko‘rish va U Zotga yaqinlashish vositasi hisoblanadi.

Yaratilganlarning eng afzali bo‘lmish Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) ana shunday edilar. U zotga dunyoda ayollar va xushbo‘y narsalar sevimli qilingan edi. Ularga bo‘lgan muhabbatlari Allohga bo‘lgan muhabbatlarini yanada kuchaytirardi. Bu esa Allohning risolatini yetkazishga va U Zotning buyruqlarini ado etishga yordam beradi.

Agar inson ularni o‘z tabiatiga va nafsiga muvofiq bo‘lgani uchun yaxshi ko‘rsa-yu, ularni Alloh yaxshi ko‘rgan va rozi bo‘lgan narsalardan ustun qo‘ymasa va ularni tabiiy moyilligi tufayli qabul qilsa, bu muboh narsalar qatoriga kiradi. U buning uchun jazolanmaydi, biroq uning Allohga muhabbatini va Alloh uchun bo‘lgan boshqa muhabbatlarini noqis qiladi.

Agar uning hayotdagi yagona maqsadi shu narsalarni qo‘lga kiritish bo‘lsa-yu, ularni Alloh yaxshi ko‘rgan va rozi bo‘lgan narsalardan ustun qo‘ysa, u o‘ziga zulm qilib, nafsiga ergashgan bo‘ladi.

Xulosa qilib aytganda:

Birinchi turdagi muhabbat: Qur’onda aytilgan «Sabiqun» (Islomda peshqadam bo‘lganlar) muhabbati;

Ikkinchi turdagi muhabbat: «Muqtasidun» (o‘rtacha yo‘l tutganlar) muhabbati;

Uchinchi turdagi muhabbat: «Zolimun» (zulm qiluvchilar) muhabbatidir» (Ibn Qayyimning «Ruh» asari, 1/254)

Alloh bilguvchiroqdir.