O'qildi: 217
Iyul 7, 2025
/ 12 Muharram 1447
Fatvo mavzusi: Fiqh » Fiqh asoslari » Marhumga solih amallarni bagʻishlash
Savol
Otam ikki hafta avval vafot etdi. Shuni bilmoqchimanki, men va oila a’zolarim uning qabrini ziyorat qilganimizda, u bizni va unga aytayotgan gaplarimizni eshita oladimi? Agar eshita olmasa, gaplarimizni unga eshittirishning biror yo‘li bormi? Iltimos, savolimga tezroq javob bering, chunki buni bilishim zarur. Javob menga boshdan kechirayotgan qayg‘umda yordam beradi deb o‘ylayman.
O’xshash fatvolarJavob
Alloh taologa hamdu sanolar, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga salavot va salomlar bo‘lsin.
Aslini olganda marhumlar tiriklarning so‘zlarini eshita olmaydilar, chunki Alloh taolo:
«(Ey Muhammad alayhis-salot-u vas-salom), siz qabrlardagi kimsalarga (ya’ni, o‘lik dillariga) eshittira olguvchi emasdirsiz» (Fotir: 22) va yana boshqa oyatda:
«Aniqki, siz «o‘liklar»ga (so‘zingizni) anglata olmassiz» (Rum: 52), degan.
Ammo Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Badr g‘azotidan so‘ng halok bo‘lgan kofirlarga murojaat qilganlarida, Alloh taolo ularni quduq tubida ko‘milgan bo‘lsalar-da, u zotning so‘zlarini eshitishlariga majbur qildi. Bu ulamolar aytganlaridek, oʻziga xos holat boʻlgan (bu haqda «O‘liklarning eshitmasligi haqidagi aniq belgilar» (الآيات البينات في عدم سماع الأموات) kitobida batafsil soʻz yuritilgan).
Ehtimol, otangiz sizni eshitishini xohlashingizning psixologik sababi, siz his qilayotgan ayriliq og‘rig‘ini yengillashtirish uchun aloqa uzilganidan keyin uni tiklashga urinishdir. Singlim, shuni bilishingiz kerakki, Islom tiriklarning qaysi amallari o‘liklarga foyda keltirishini va qabrlarda ularga nima yetib borishini bayon qilgan.
Birinchi: Marhumning haqqiga duo qilish
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Inson vafot etgach, uning uch narsadan boshqa (barcha) amali to‘xtaydi: joriy sadaqa, foydali ilm yoki uning haqqiga duo qiladigan solih farzand», dedilar» (Sahihi Muslim, 1631).
Shunday ekan, otangizga vafotidan keyin foyda keltiradigan eng muhim narsa va u qabrda ekanida unga qila oladigan eng katta yaxshiligingiz – uning haqqiga duo qilish, mag‘firat va rahmat so‘rash, jannat va do‘zaxdan najot tilash hamda boshqa ezgu duolarda jiddu-jahd qilishingizdir.
Marhumning haqqiga o‘g‘il-qizlarining istig‘for aytishi – ya’ni unga mag‘firat tilab duo qilishlari – ulug‘ fazilat hisoblanadi. Hadisi sharifda kelganidek:
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Bir kishining jannatda martabasi ko‘tariladi va u: «Bu yerga qanday kelib qoldim?» deb so‘raydi. Unga: «Farzandingning sen uchun mag‘firat so‘rashi sababli», deb javob beriladi», dedilar (Ibn Moja, 3660; Hadis hukmi: «sahih». Manba: «Sahihul Jome’», 1617).
Ikkinchi: Marhumning nomidan sadaqa berish
Shuningdek, marhumga yetib borishi mumkin bo‘lgan narsalardan yana biri uning nomidan berilgan sadaqadir.
Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi: «Bir kishi Nabiy sollallohu alayhi vasallamga: «Onam to‘satdan jon taslim qildi. O‘ylaymanki, agar gapira olganida, sadaqa qilar edi. Uning nomidan sadaqa qilsam, unga ajr bo‘ladimi?» dedi. U zot: «Ha», dedilar» (Sahihi Buxoriy, 1388).
Ibn Abbos roziyallohu anhumo ma’lum qildi: «Sa’d ibn Uboda roziyallohu anhuning onasi u yo‘qligida vafot etdi. Shunda u: «Ey Allohning Rasuli, onam men yo‘qligimda vafot etdi. Agar biror narsani uning nomidan sadaqa qilsam, unga manfaat beradimi?» dedi. U zot: «Ha», dedilar. U: «Sizni guvoh qilib aytamanki, Mixrof chorbog‘im uning uchun sadaqadir», dedi» (Sahihi Buxoriy, 2756).
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Bir kishi Nabiy sollallohu alayhi vasallamga: «Otam vafot etdi. Undan menga mol-mulk qoldi, biroq o‘zi vasiyat qilmadi. Endi uning nomidan sadaqa qilishim uning gunohlariga kafforat bo‘ladimi?» dedi. U zot: «Ha», dedilar» (Sahihi Muslim, 1630).
Sa’d ibn Uboda aytadi: «Men: «Ey Allohning Rasuli, onam vafot etdi. Uning nomidan sadaqa beraymi?» deb so‘radim. U zot: «Ha», dedilar. «Qaysi sadaqa yaxshiroq?», deb so‘raganimda, «Suv berish», deb javob berdilar» (Nasoiy, 3664; Hadis hukmi: «hasan». Manba: «Sahihi Nasoiy», 3664).
Uchinchi: Marhumning nomidan haj va umra qilish
Shuningdek, marhumga yetib boradigan narsalardan yana biri: tirik odam avval o‘zi uchun haj va umra qilganidan so‘ng, uning nomidan haj va umra qilishidir.
Abdulloh ibn Burayda otasi roziyallohu anhudan rivoyat qiladi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlarida o‘tirgan edim, bir ayol kelib, «Men onamga bir joriya bergan edim. (Onam) vafot etib qoldi», dedi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Senga ajring vojib bo‘libdi, endi meros (haqqi) uni senga qaytaradi», dedilar. U: «Ey Allohning Rasuli, (onamning) zimmasida bir oylik ro‘zasi ham bor edi, uning nomidan ro‘zasini tutsam bo‘ladimi?» dedi. U zot: «Uning nomidan ro‘za tutaver», dedilar. U: «U hech haj qilmagan edi, uning nomidan haj qilsam bo‘ladimi?» degan edi, u zot: «Uning nomidan haj qilaver», dedilar» (Sahihi Muslim, 1149).
Toʻrtinchi: Marhumning nomidan roʻza tutish
Yuqoridagi hadis marhumning nomidan ro‘za tutish ham joiz ekaniga dalolat qiladi.
Beshinchi: Marhumning nazrini ado etish
Shuningdek, marhumga foyda keltiradigan yana bir amal – uning nazrini ado etishdir.
Ibn Abbos roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi: «Bir ayol Nabiy sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga kelib, «Onam haj qilishni nazr qilgan edi. Haj qila olmay vafot etdi. Uning nomidan haj qilsam bo‘ladimi?» dedi. «Ha, uning nomidan haj qil. Oʻzing ayt-chi, onangning zimmasida qarz bo‘lsa, uni o‘tagan bo‘larmiding?» dedilar. U «Ha», deb javob berdi. «Allohning haqqini ham o‘tanglar, chunki U Zot vafoga eng haqlidir», dedilar» (Sahihi Buxoriy, 7315).
Oltinchi: Marhumni qurbonlikka sherik qilish
Shuningdek, marhumga foyda keltiradigan yana bir amal – qarindoshi o‘z qurbonligiga uni sherik qilishidir.
Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Bismillah! Allohim, Muhammaddan, oli Muhammaddan va ummati Muhammaddan qabul qilgin» deb, qurbonlik qildilar» (Sahihi Muslim, 1967). Oli Muhammad – Muhammad oilasiga tiriklar ham, vafot etganlar ham kiradi.
Ayollarning qabristonlarni ziyorat qilish masalasiga kelsak, bu haqda oldingi savolda javob berilgan (251-savolga qarang).
Singlim, bilib qoʻying, otangiz haqqiga duo qilish bilan mashg‘ul bo‘lish siz uchun muhimroq va yaxshiroqdir, marhumga esa sizning ovozingizni eshitishi yoki eshitmasligini o‘ylashdan ko‘ra foydaliroqdir. Shuning uchun ham unga, ham o‘zingizga foyda keltiradigan amallarni qilishga harakat qiling. Siz va oilangiz marhum uchun turli marosimlar, jumladan, mayyit dafn etilgandan keyin, uch, yetti, marhumning yigirmasi, qirqi va yili kabi hamda «Fotiha» o‘qish marosimi uchun odamlarni yigʻish, qabr boshida man etilgan ishlarni qilish kabi johillar tomonidan oʻylab topilgan, shar’iy asosi yoʻq va faqatgina taqliddan iborat taqiqlangan bid’atlardan saqlanishingiz lozim va lobud.
Allohdan otangizni mag‘firat qilishini, unga va barcha musulmon marhumlarga rahm qilishini so‘rayman.
Albatta, U Mag‘firatli va Rahmli Zotdir.
Bu javob foydali bo’ldimi?