O'qildi: 49
Noyabr 23, 2025
/ 2 Jumadal-oxira 1447
Fatvo mavzusi: Namoz ahkomlari
Savol
Namozdagi sajda bilan bog‘liq masalada ikki xil fikr haqida o‘qidim. Birinchi fikr, sajdaga ketayotganda tizzalarni qo‘llardan oldin qo‘yish afzalroq deb aytiladi. Lekin «Payg‘ambar sollallohu alayhi va sallamning namoz o‘qish sifati» kitobida inson sajdada qo‘llarini tizzalaridan oldin qo‘yishi ma’qulroq deyilgan va bu haqda dalil keltirilgan hadis zikr qilingan. Unda tizzalarni qo‘llardan oldin qo‘yish tuyaning harakatiga o‘xshashligi va bu harakat to‘g‘ri emasligi aytilgan. Bu masalada to‘g‘ri yo‘l qanday?
O’xshash fatvolarJavob
Alloh taologa hamdu sanolar, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga salavot va salomlar bo‘lsin.
Ulamolar sajdaga borishda qo‘lni avval qo‘yish yoki tizzani avval qo‘yish masalasida turli fikrlarga ega bo‘lganlar. Abu Hanifa, Shofe’iy va Ahmaddan kelgan bir rivoyatga ko‘ra, namoz o‘qiyotgan kishi avval tizzalarini, keyin qo‘llarini yerga qo‘yishi lozim. Imom Termiziy bu ko‘pchilik ulamolarning fikri ekanligini ta’kidlagan: «Ko‘pchilik ahli ilmning amali shunday: ularning fikricha, namozxon sajda qilganda avval tizzalarini, so‘ng qo‘llarini yerga qo‘yishi, qiyomga turganda esa avval qo‘llarini, keyin tizzalarini ko‘tarishi kerak» («Sunani Termiziy», 2/57).
Bu fikrni quvvatlagan olimlar o‘z dalillari sifatida quyidagi hadisni keltirganlar:
Voil ibn Hujr roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Nabiy sollallohu alayhi vasallam sajda qilishda qo‘llaridan oldin tizzalarini qo‘yganlarini, turganlarida esa tizzalaridan oldin qo‘llarini ko‘targanlarini ko‘rganman» (Abu Dovud, 838; Hadis hukmi: «zaif». Manba: «Irvo’ul g‘olil», 357).
Bu hadisni Abu Dovud, Termiziy, Nasoiy, Ibn Moja va Doraqutniy rivoyat qilgan va u: «Bu hadisni faqat Yazid ibn Horun Sharikdan rivoyat qilgan va Sharikdan boshqa hech kim uni Osim ibn Kulaybdan rivoyat qilmagan. Sharik ishonchli roviy emas», degan. Bayhaqiy «Sunan»da (2/101): «Bu hadisning sanadi zaif», degan. Alboniy ham «Mishkot» (898) va «Irvo’ul G‘olil, 357»da bu hadisni zaif sanagan. Boshqa ayrim olimlar, jumladan Ibn Qayyim «Zodul Maod» kitobida bu hadisni sahih deb aytgan.
Imom Molik, Avzoiy va ahlihadislar ham qo‘llarni tizzalardan oldin qo‘yish mashru’ deb hisoblaganlar va ular quyidagi hadisni dalil sifatida keltirganlar.
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Biringiz sajda qilishda tuya cho‘kkanidek cho‘kmasin, ikki qo‘lini ikki tizzasidan oldin qo‘ysin», dedilar» (Abu Dovud, 840; Hadis hukmi: «sahih». Manba: «Sahihul Jome’», 595).
Sajdaga borishda tizzalarni qo‘llardan oldin qo‘yishni afzal deb bilganlar orasida shayxulislom Ibn Taymiya, uning shogirdi Ibn Qayyim, zamonaviy ulamolardan esa shayx Abdulaziz ibn Boz va shayx Muhammad ibn Solih al-Usaymin kabi olimlar bor. Bu olimlarning barchalari yuqorida zikr etilgan Abu Hurayra roziyallohu anhudan kelgan sahih hadisni asos qilishgan.
Bu hadisni Ahmad (2/381), Abu Dovud, Termiziy va Nasoiy rivoyat qilgan. Navaviy o‘zining «Al-Majmu’» (3/421) asarida: «Bu hadisni Abu Dovud va Nasoiy yaxshi isnod bilan rivoyat qilganlar», deb aytgan. Shayx Alboniy «Irvoul g‘alil» (2/78) kitobida bu hadisni sahih deb topgan va shunday degan: «Bu sahih isnoddir, barcha roviylar Muslim sahihining ishonchli roviylaridir, faqat Muhammad ibn Abdulloh ibn al-Hasan (an-Nafs az-Zakiya al-Alaviy nomi bilan tanilgan roviy) bundan mustasno (ya’ni u Imom Muslim sahihidagi roviy emas), biroq u ham ishonchlidir».
Shayxulislom rahimahulloh ham bu masalaga oid e’tiborga molik mulohazalar bildirgan: «Ulamolar ijmo‘si bilan ikki usulda ham namoz o‘qish joizdir. Namozxon xohlasa tizzalarini qo‘llaridan oldin, yoki xohlasa qo‘llarini tizzalaridan oldin yerga qo‘yishi mumkin. Ulamolar ijmo‘siga ko‘ra, har ikki holatda ham namoz durus sanaladi, biroq qaysi usul afzalroq ekanligi borasida ular o‘rtasida bahs-munozara bo‘lgan» («Majmu’ul fatovo», 22/449).
Tolibi ilm o‘zi uchun rojih bo‘lgan usulni amalda qo‘llaydi, omma xalq esa ilmiga ishongan kishilarning fatvosiga ergashadilar.
Vallohu a’lam.
Bu javob foydali bo’ldimi?