Ijtihod va fatvo berish darajasi

Javob

Alloh taologa hamdu sanolar, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga salavot va salomlar bo‘lsin.

Masalalarda ijtihod qilishning shartlari bor. Har bir kishining fatvo berish va masalalar bo‘yicha so‘zlash huquqi faqat ilm va malaka egasi bo‘lgachgina yuzaga keladi. Dalillarni bilish qobiliyati, ularning ochiq yoki yashirin, sahih yoki zaif, nosix yoki mansux, mantuq yoki mafhum, xos yoki om, mutlaq yoki muqayyad, mujmal yoki mufassal ekanini farqlay olish zarurdir.

Bundan tashqari, uzoq muddatli amaliyot, fiqh tarmoqlari va izlanish sohalarini bilish, ulamolar va faqihlar fikrlaridan xabardor bo‘lish, dalillarni yodlash yoki chuqur tushunish talab etiladi. Shubhasiz, malakasiz fatvo berish katta gunoh va ilmsiz so‘zdir. Alloh taolo bu haqda shunday ogohlantirgan:

«Alloh sha’niga yolg‘on to‘qish uchun (ya’ni, Alloh buyurmagan hukmlarni Allohniki deyish uchun) tillaringizga kelgan yolgonni gapirib: «Bu halol, bu harom», deyavermanglar! Chunki Alloh sha’niga yolg‘on to‘qiydigan kimsalar hech najot topmaslar» (Nahl: 116).

Hadisda esa shunday kelgan: «Kim ishonchli bilimsiz fatvo bersa, uning gunohi fatvo bergan kishiga bo‘ladi».

Buni Imom Ahmad sahih sanad bilan rivoyat qilgan.

Ilm tolibi fatvo berishga shoshilmasligi kerak. Masala haqida gapirsa, faqat aytayotgan narsasining manbasini, dalilini va undan oldin kim buni aytganini bilgan holda so‘zlashi lozim. Agar bunga malakali bo‘lmasa, so‘zni o‘z egasiga qaytarishi, bilgan narsasi bilan cheklanishi, erishgan narsasiga amal qilishi va ijtihodga loyiq darajaga yetgunicha o‘rganish va fiqhni o‘zlashtirishda davom etishi kerak.

Alloh bilguvchiroqdir.