O'qildi: 376
Noyabr 8, 2025
/ 17 Jumadal-ula 1447
Fatvo mavzusi: Yaratilishning boshlanishi va maxluqotlarning moʻjizalari
Savol
Quyidagilar haqida Qur’oni va sunnatdan dalil keltira olasizmi: Tubo daraxti, abadiylik daraxti, bilim daraxti, ulkan daraxt va jannatdagi eng baland daraxt haqida. Alloh sizga goʻzal mukofot ato etsin. Bu daraxtlar musulmonlar orasida zikr qilinadi va men bularning qanchalik haqiqat ekanini aniqlashni istayman.
O’xshash fatvolarJavob
Alloh taologa hamdu sanolar, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga salavot va salomlar bo‘lsin.
Qur’on va sunnatda ko‘plab daraxtlar tilga olingan. Ularning ayrimlari quyidagilardir:
Bu Alloh taolo tavhid kalimasiga misol qilib keltirgan ezgu daraxtdir. Ushbu kalima samimiy qalbga ekilganda, u imonni mustahkamlovchi amallar mevasini beradi. Alloh taolo aytadi:
«(Ey inson), Alloh yaxshi so‘zga (ya’ni, iymon kalimasiga) qanday misol keltirganini ko‘rgin: u so‘z xuddi bir asil daraxtga o‘xshaydiki, uning ildizi (yer ostiga) mahkam o‘rnashgan, shoxlari esa osmondadir» (Ibrohim: 24).
Bu daraxt bargi to‘kilmasligi, foydasi ko‘pligi va turli-tumanligi bilan mo‘minga misol qilingan.
Ibn Umar roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Daraxtlar orasida bir daraxt borki, bargi to‘kilmaydi. U musulmonga o‘xshaydi. Menga aytinglar-chi, u nima?» dedilar. Odamlarning xayoli sahro daraxtlariga ketdi – Abdulloh dedi: «Ko‘nglimga uning xurmo daraxti ekani keldi-yu, ammo uyaldim». – Keyin ular: «Ey Allohning Rasuli, ayting-chi, u nima?» deyishdi. U zot: «U xurmodir», dedilar» (Sahihi Buxoriy, 61).
Alloh taolo zaytun moyining tiniqligi bilan misol qilgan:
«Alloh osmonlar va Yerning nuridir (ya’ni, ularning barchasini yoritib, ko‘zga ko‘rsatib — yo‘qdan bor qilib turguvchidir). U zot nurining (mo‘min banda qalbidagi) misoli xuddi bir tokcha, uning ustida bir chiroq, bu chiroq bir shisha ichida, u shisha go‘yo bir dur yulduzga o‘xshaydi. U (chiroq) na sharqiy va na g‘arbiy bo‘lmagan (balki zaminning qoq markazidagi) muborak zaytun daraxtining (moyidan) yoqilur. Uning moyi (tiniq, musaffoligidan) garchi unga olov tegmasa-da, (atrofni) yoritib yuborgudek. (Olov teggach esa) nur ustiga nur (bo‘lur). Alloh O‘zining (bu nuriga) O‘zi xohlagan kishilarni hidoyat qilur. Alloh odamlar (ibrat olishlari) uchun (mana shunday) misollar keltirur. Alloh barcha narsani bilguvchidir» (Nur: 35).
Alloh taolo Mo‘minun surasida aytadi:
«Yana (Biz sizlar uchun) Turi Sayno (tog‘i)dan chiqadigan yog‘li va yeguvchilar uchun (non) hurush bo‘lga holda o‘sadigan bir daraxtni (ya’ni, zaytunni yaratdik)» (Mo‘minun: 20).
Zayd ibn Aslam otasidan, u esa Umar roziyallohu anhudan rivoyat qiladi: «Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam: «Zaytun yenglar va u bilan yog‘laninglar, chunki u muborak daraxtdir», dedilar» (Termiziy, 1851; Hadis hukmi: «sahih». Manba: « Sahihul Jome’», 4498).
Alloh taolo aytadi:
«Yunus ham, shak-shubhasiz, payg‘ambarlardandir. Eslang, u (o‘z qavmidan g‘azablanib, Parvardigorining iznisiz qishlog‘idan chiqib, (odamlar bilan) to‘la bo‘lgan kemaga qarab qochgan edi. Bas, (kemadagilar bilan) qur’a tashlashib mag‘lub bo‘lgach, (uni dengizga uloqtirdilar). Bas, uni (Parvardigorining iznisiz o‘z qavmini tashlab chiqib ketgani sababli) malomatga loyiq bo‘lgan holida bir nahang baliq yutib yubordi. Endi agar u (Allohga doimo) tasbeh aytguvchilardan bo‘lmasa edi, albatta u (baliq) qornida to qayta tiriladigan kunlarigacha (ya’ni, Qiyomatgacha) qolib ketgan (ya’ni, halok bo‘lgan) bo‘lur edi. Bas, Biz uni xasta holida quruqlikka otdik. Va uning ustida (soya tashlab turishi uchun) qovoq daraxtini o‘stirib qo‘ydik» (Soffot: 139-146).
Mufassirlar shunday deydilar: «Yaqtin – bu qovoqdir». Ba’zilar qovoqning quyidagi foydalari haqida so‘z yuritishgan: uning tez o‘sishi, yirik va yumshoq barglari tufayli soya berishi, pashshalarning unga qo‘nmasligi hamda mevasining ozuqa sifatida foydali ekanligi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qovoqni yaxshi ko‘rar va uni taomlar orasidan izlab, terib olar edilar» (Ibn Kasir tafsiridan).
Samura ibn Jundab roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi, Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam tushlari haqidagi qissada aytadilar: … «Biz yurib, yam-yashil bog‘ga yetib keldik. Unda bir ulkan daraxt bo‘lib, tagida bir qariya va bolalar bor edi. Qarasam, daraxtning yaqinida bir kishi olov yoqib turibdi. Haligi ikkalasi meni daraxtga olib chiqishdi va meni bir hovliga olib kirishdi. Bundan chiroylisini ko‘rmaganman. Uning ichida erkaklar, keksalar, yigitlar, ayollar va bolalar bor edi. So‘ngra ikkalasi meni u yerdan chiqarib, daraxtga olib chiqishdi-da, yanada go‘zalroq va afzalroq bir hovliga olib kirishdi. Unda ham keksalar va yigitlar bor edi. «Bu kecha meni sayr qildirdinglar. Endi ko‘rgan narsalarim haqida aytib beringlar», dedim. Ular: «Ha… Daraxtning tagida ko‘rgan qariyangiz Ibrohim alayhissalomdir, atrofidagi bolalar – insonlarning zurriyotlaridir» (Sahihi Buxoriy, 1386).
(Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam me’roj kechasi Jabroilni shu daraxt yonida koʻrganlar)
Alloh taolo aytadi:
«Sidratul muntaha(tugash daraxti) oldida. Uning huzurida ma’vo jannati bor. O‘shanda, u(daraxt)ni o‘raydigan narsa o‘rab turibdi. Nigoh burilmadi ham, haddidan oshmadi ham. Darhaqiqat, o‘z Robbisining ulkan belgilaridan ko‘rdi» (Najm: 13-18).
«O‘shanda, u(daraxt)ni o‘raydigan narsa …» oyatining tafsirida Buxoriyning Abu Zarr hadisidagi rivoyatida: «U turli ranglar bilan qoplangan edi…», deb aytilgan. Abu Said va Ibn Abbos hadisida: «Farishtalar uni o‘rab oldilar», deyilgan. Muslim rivoyatida: «Qachonki bu daraxtni Allohning amri bilan (nimalardir) oʻrab olganda, u o‘zgarib ketdi. Alloh taoloning yaratgan mavjudotlaridan hech biri uning go‘zalligini ta’riflay olmaydi».
Mashhur Me’roj hadisida, Jabroil alayhissalom Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamni osmonga olib chiqganlarida, Alloh taoloning amri bilan bir osmondan boshqasiga o‘tib bordilar. Yettinchi osmonga yetib kelganlarida, Payg‘ambarimiz shunday dedilar:
«Keyin menga Sidratul-muntaho (lug‘atda «intiho daraxti», «chegara daraxti» degan ma’noni anglatadi) namoyon qilindi. Qarasam, uning mevalari Hajarning (Madinaga yaqin shaharlardan biri) xumlaridek, barglari filning qulog‘idek ekan. U (Jabroil): «Bu – Sidratul-muntaho», dedi» (Sahihi Buxoriy, 3887).
Ibn Mas’udning «Sahih Muslim»dagi hadisida aytilganidek, uning Sidratu-l-muntaha deb nomlanishining sababi quyidagicha:
Abdulloh roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam isro qildirilganlarida Sidratul muntahogacha olib borildilar. U oltinchi osmonda edi. Yerdan ko‘tarilgan narsalar (amallar va ruhlar) unga borib to‘xtaydi va o‘sha yerdan olinadi. Uning tepasidan tushadigan narsalar ham unga borib to‘xtaydi va o‘sha yerdan olinadi. «Sidrani o‘raydigan narsa – oltin kapalak – o‘rayotgan paytda…» (Najm:16) deb o‘qidilar. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga uch narsa berildi: besh mahal namoz berildi, Baqara surasining oxirgi oyatlari berildi hamda ummatlaridan Allohga hech narsani shirk keltirmagan kishining «halok qiluvchilari» (ya’ni gunohi kabiralari) mag‘firat qilindi (mutlaqo azob-u itob bo‘lmaydi degani emas, balki gunohi kabiralar tavba yoki jazo bilan kechirib yuboriladi, demakdir)» (Sahihi Muslim, 173).
Imom Navaviy shunday deydi: «Uning Sidratu-l-muntaho deb nomlanish sababi, farishtalarning bilimi shu yerda tugaydi va undan narigi tomonga o‘tish faqat Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga nasib etgan».
Bu daraxt har bir payg‘ambar va Allohga yaqin bo‘lgan farishtalarning ilmi yetib keladigan joy hisoblanadi. Undan narisi esa faqat Allohga va Alloh xabar bergan kimsalargagina ma’lum bo‘lgan g‘ayb olamidir. Shuningdek, shahidlarning ruhi ham shu daraxtgacha yetib keladi va shu yerda to‘xtaydi, degan fikr ham mavjud.
Hadisi sharifda tasvirlangan mevalar hammaga ma’lum: ular sidr daraxtining mevalaridir. Al-Xattobiy aytishicha, «Hajar ko‘zalari kabi» iborasi ularning ko‘zalar kabi katta ekanligini anglatgan; bu birinchi tinglovchilarga ma’lum bo‘lgan narsa, shuning uchun bu o‘xshatish ishlatilgan. Hajar – joy nomi. «Barglari fil qulog‘iga o‘xshardi» degani – iborasi ham uning ulkanligiga ishora qiladi.
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi, u kishi buni Nabiy sollallohu alayhi vasallamga nisbat beradi:* «Jannatda bir daraxt bor, otliq uning soyasida yuz yil yursa ham, kesib o‘tolmaydi. Xohlasangiz, «Va yoyilgan soyalardadirlar»ni o‘qing» (Sahihi Buxoriy, 4881). * «Nisbat beradi» degan jumla «marfu’ qilgan» ma’nosini bildiradi. Marfu’ hadis deb Nabiy sollallohu alayhi vasallamga izofa qilingan so‘z, fe’l, taqrir yoki sifatlarga aytiladi.
Abu Said al-Xudriydan rivoyat qilinishicha, bir kishi Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga shunday dedi: «Yo Rasulalloh, sizni ko‘rib, sizga iymon keltirgan kishiga Tuvbo bo‘lsin», dedi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Meni ko‘rib, menga iymon keltirganlarga Tuvbo bo‘lsin. So‘ng Tuvbo, so‘ng Tuvbo, so‘ng Tuvbo – meni ko‘rmay turib menga iymon keltirganlarga (boʻlsin)», dedilar. Bir kishi u zotdan: «Tuvbo nima?», deb so‘radi. U zot: «Jannatdagi bir daraxt bo‘lib, uni yuz yil yurib ham tugatib bo‘lmaydi. Jannat ahlining kiyimlari uning kurtaklaridan chiqadi», dedilar» (Musnadi Ahmad, 11673; Hadis hukmi: «sahih». Manba: «Sahihul Jome’», 3918).
Utba ibn Abd as-Sulamiy rivoyati: «Bir a’robiy Nabiy sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga kelib, u zotdan havz haqida so‘radi va jannatni zikr qildi. So‘ng a’robiy: «Unda mevalar bormi?», deb soʻradi. U zot: «Ha, unda Tuvbo deb ataladigan daraxt bor…», deb javob berdilar. [Roviy aytadi: «Soʻng bir narsani zikr qildi, ammo u nimaligini bilmayman»] U: «U yerdagi qaysi daraxtga o‘xshaydi?», dedi. U zot: «U yeringdagi hech bir daraxtga o‘xshamaydi», dedilar. Keyin Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Shomga borganmisan?» deb soʻradilar. A’robiy: «Yo‘q», dedi. U zot: «U Shomdagi Javza (yong‘oq) deb ataladigan daraxtga o‘xshaydi, bir poya ustida o‘sib, tepasi yoyilib ketadi», dedilar. A’robiy: «Daraxtning tanasi qanchalik katta?», deb soʻradi. U zot: «Agar ahlingning tuyasining bolasi uning atrofini aylanmoqchi bo‘lsa, qarilikdan ko‘krak qafasi sinib ketguncha aylana olmaydi», dedilar. U: «Unda uzum bormi?», deb soʻragan edi, u zot: «Ha», dedilar. A’robiy: «Bir bosh uzumning hajmi qancha boʻladi?», soʻradi u. U zot: «Ola qarg‘a bir oy uchsa ham undan o‘tib ketolmaydi», dedilar. Soʻng: «Bitta donning hajmi qancha?», deb savol bergan edi, u zot: «Otang podasidan semiz taka so‘yganmi?» deb qarama-qarshi savol beradilar. U: «Ha», dedi. U zot: «Keyin terisini shilib, onangga berib: «Bundan bizga mesh yasab ber,» deganmi?», dedilar. U: «Ha», deb javo berdi. A’robiy: «Uning donasi meni va oilamni to‘ydiradimi?», soʻradi, u. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: «Ha, senga va butun qavmingga yetadi», deb javob berdilar» (Musnadi Ahmad, 17642; Hadis hukmi: «Hasan ligʻoyrihi». Manba: Shuayb Arnaut taxriji, 17642).
Bu daraxt haqida Alloh taolo:
«Qur’onda la’natlangan (Zaqqum) daraxti» (Isro: 60), degan va yana aytgan-ki:
«So‘ngra albatta sizlar, ey (qayta tirilishni) yolg‘on deguvchi gumrohlar, Shak-shubhasiz, (jahannamning o‘rtasida o‘sadigan) Zaqqum daraxtidan yeguvchi — undan qorinlaringizni to‘ldirguvchidirsizlar. So‘ng uning ustiga qaynoq suvdan ichguvchi, (ichganda ham) — Tashna-to‘ymas tuyalar kabi ichguvchidirsizlar! Mana shu ularning jazo (Qiyomat) Kunidagi «ziyofatlaridir»!» (Voqea: 51-56).
Alloh taolo aytadi:
«Albatta (do‘zaxning o‘rtasida o‘sadigan) Zaqqum daraxti gunohkorning taomidir. (U taom) misoli qorinlarda qaynaydigan eritilgan (dog‘langan) yog‘dir! Qaynoq suvning qaynashi kabi! (Do‘zax farishtalariga): «Uni (gunohkorni) ushlab do‘zaxning o‘rtasiga sudrab olib boringlar, so‘ngra boshi ustidan qaynoq suvdan — azobdan quyinglar!», (deb amr etilur). (Unga masxara qilish uchun: «Mana bul azobni) totib ko‘rgin! Darhaqiqat, sening o‘zinggina «qudratli va ulug‘dirsan». Darvoqe’, bu (azob) sizlar (hayoti dunyodalik paytingizda) shak-shubha qilgan narsangizdir!», (deyilur)» (Duxon: 43-50).
Yana aytadi:
«Mana shu yaxshiroq ziyofatmi yoki zaqqum daraxtimi? Haqiqatan, Biz uni (ya’ni, Zaqqum daraxtini) zolim kimsalar uchun fitna-aldov qilib qo‘ydik. Darhaqiqat, u do‘zax qa’rida o‘sadigan bir daraxtdir. Uning butoqlari(dagi mevalari xunuklikda) xuddi shaytonlarning boshlariga o‘xshar. Bas, ular (ya’ni, do‘zaxilar) albatta undan yeb, qorinlarini to‘ldirguvchidirlar. So‘ngra albatta ular uchun uning (Zaqqum mevalarining) ustiga qaynoq suvdan aralashtirilur (ya’ni, ularga majburan qaynayotgan suv ichirilur). So‘ngra ularning qaytadigan joylari yana albatta do‘zaxda bo‘lur (ya’ni, qaynoq suv ularning butun ichki a’zolarini kuydirib bitganidan so‘ng, endi do‘zax o‘ti ularning badanlarini kuydirur)» (Soffot: 62-68).
Bu voqea Hudaybiya jangida mushriklarning xiyonati haqida eshitganlarida sodir bo‘lgan. Bu daraxt Alloh taoloning:
«(Ey Muhammad alayhis-salot-u vas-salom), darhaqiqat, Alloh mo‘minlardan — ular daraxt ostida sizga bay’at qilayotgan vaqtlarida — rozi bo‘ldi» (Fath: 18) degan oyatida zikr qilingan.
Jobir ibn Abdulloh roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi: «Nabiy sollallohu alayhi vasallam juma kuni bir daraxt [yoki xurmo] yonida turardilar. Ansoriylardan bir ayol [yoki kishi]: «Ey Allohning Rasuli, sizga minbar qilib bermaylikmi?» dedi. U zot: «Agar xohlasangiz», dedilar. U zotga minbar qilib berishdi. Juma kuni u zot minbar tomon yurgan edilar, xurmo go‘dakdek bo‘zlab yubordi. Keyin Nabiy sollallohu alayhi vasallam tushib, uni quchdilar, u esa yupatilayotgan go‘dakdek hiqqillar edi. U zot: «Yonidagi o‘zi eshitib yurgan zikrlar(dan mahrum bo‘lgani) uchun yig‘layotgan edi», dedilar» (Sahihi Buxoriy, 3584).
Alloh taolo aytadi:
«Endi qachonki uning oldiga yetib kelgach, u muborak joydagi vodiyning o‘ng tarafidan — daraxtdan unga nido qilindi: «Ey Muso, albatta, Men barcha olamlarning Parvardigori Allohdirman» (Qasos: 30).
Alloh taolo aytadi:
«Ey Odam, sen esa jufting (Havvo) bilan jannatni maskan tutib, xohlagan joyingizdan taomlaning. Faqat mana bu daraxtga yaqinlashmangki, u holda zolimlardan bo‘lib qolursiz» (A’rof: 19).
Alloh taolo aytadi:
«So‘ng shayton unga vasvasa qilib: «Ey Odam, men senga abadiyat daraxtini va yo‘q bo‘lmas mulk-u davlatni ko‘rsataymi?», dedi» (Toha: 120).
Alloh azza va jalla aytadi:
«Bas, aldov bilan ularni (tuban holatga) tushirib qo‘ydi. O‘sha daraxtdan totib ko‘rishlari bilanoq avratlari ochilib qoldi va o‘zlarini jannat yaproqlari bilan to‘sa boshladilar. (Shunda) ularga Parvardigorlari nido qilib (dedi): «Sizlarni bu daraxtdan qaytarmaganmidim va albatta shayton sizlarning ochiq dushmaningiz demaganmidim?!» (A’rof: 22).
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shunday dedilar: «Mo‘min kishi navniholga o‘xshaydi, shamol uni tinmay u yoq-bu yog‘ga egib turadi. Mo‘minga doimo balo yetib turadi. Kofir esa (qattiq) «Arz» – qarag‘ay daraxtiga o‘xshaydi, to qo‘porilmagunicha qimirlamaydi» (Sahihi Muslim, 2809).
Ka’b ibn Molikning o‘g‘li Abdulloh otasi Ka’b roziyallohu anhudan rivoyat qiladi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shunday dedilar: «Mo‘min yumshoq navniholga o‘xshaydi. U yetilgunicha shamol uni bukib, goh egib, goh tiklab turadi. Kofir esa ildizida mustahkam turgan «Arz» daraxti – qarag‘ayga o‘xshaydi, bir martada qo‘porilib tushmaguncha uni hech narsa buka olmaydi» (Sahihi Muslim, 2810).
Arab tili olimlari shunday deyishgan: «Arz» – Suriya va Armanistonda o‘sadigan tosh qarag‘ay daraxtiga o‘xshash daraxtdir. Boshqa bir rivoyatga ko‘ra, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam bunday deganlar: «Kofirning misoli mustahkam ildizli kedr daraxtidir. U bir zarb bilan ildizi bilan qo‘porib tashlanmaguncha hech narsaga egilmaydi».
Ulamolar aytadilar: «Bu hadisning ma’nosi shuki, mo‘min kishi jismoniy sog‘ligi, oilasi va mol-mulki bilan ko‘p qiyinchiliklarga duch keladi, ammo bu uning gunohlariga kafforat bo‘ladi va martabasini ko‘taradi. Kofir esa kamroq aziyat chekadi, lekin unga biror narsa yuz bersa ham, bu uning gunohlari uchun kafforat bo‘lmaydi; u Qiyomat kunida barcha gunohlari bilan hozir bo‘ladi» (Imom Navaviyning «Sahihi Muslim» sharhidan iqtibos).
Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Bir odam Rasululloh sollallohu alayhi vasallam huzurlariga keldi va shunday dedi: «Bu kecha tushimda o‘zimni namoz o‘qiyotgan holda ko‘rdim. Men sajda qilganimda daraxt ham menga ergashib sajda qildi. Daraxtning shunday deganini eshitdim: «Allohim, shu sajda sababli menga ajr yoz va shu sababli bir gunohni o‘chir! Va men uchun uni dargohingda zaxira qil va uni mendan xuddi, bandang Dovud alayhissalomdan qabul qilgandek qabul qilgin». Ibn Jurayj shunday dedi: Bobong (Ubaydulloh ibn Yazid) Ibn Abbosdan naql qilib menga aytdiki: «Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam sajda oyatini o‘qidilar va sajda qildilar». Ibn Abbos aytadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning o‘shanda haligi odam aytgan daraxtning aytganlari kabi aytganlarini eshitdim» (Termiziy, 3424; Hadis hukmi: «hasan». Manba: «Sahihi Termiziy», 3424).
Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam hojatlarini chiqarayotganlarida uni yashirish uchun birlashgan ikki daraxt
Bu haqda Imom Muslim rahimahulloh Jobir roziyallohu anhudan rivoyat qilgan hadisda shunday deyilgan:
«…Biz keng vodiyga tushdik. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qazoyi hojat uchun ketdilar. Men ortlaridan bir idovada (teridan qilingan obdasta, charm mesh) suv olib bordim. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam atrofga qarab, o‘zlariga to‘siq bo‘ladigan narsa ko‘rmadilar. Vodiyning chetida ikki daraxt ko‘rinib qolgan edi, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ularning biri tomon yurib ketdilar. Uning bir shoxidan ushlab, «Allohning izni ila menga ergash», degan edilar, u xuddi burnidan halqa o‘tkazilgan tuya tuyakashga itoat qilib, ergashganidek, u zotga ergashib ketdi. U zot yana bir daraxtning oldiga kelib, uning shoxlaridan birini ushlab turib, «Allohning izni ila menga ergash», dedilar. U ham u zotga ergashdi. Ikkovining o‘rtasiga yetganda ularni birlashtirib, «Allohning izni ila meni qamrab olinglar», dedilar. Ikki daraxt bir-biriga kirishib ketdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam yaqindaligimni sezib, uzoqlashmasinlar [yoki uzoqlashib ketmasinlar] deb, tezda u yerdan nari ketdim. O‘tirib, o‘zimga o‘zim gapirib turib, bir oz vaqtni o‘tkazib yuboribman. Qarasam, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam men tomon kelmoqdalar. Ikki daraxt esa ajralib, har biri o‘z o‘rnida tiklanib olibdi…» (Sahihi Muslim, 3006).
Jobirdan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kim mana bu daraxtdan yesa: Birinchi kuni «sarimsoq», keyin «sarimsoq, piyoz va ko‘k piyoz» deb aytganlar, bizning masjidlarimizga yaqinlashmasin, chunki odamlar ozorlanadigan narsalardan farishtalar ham ozor topadi», dedilar» (Nasoiy, 788; Hadis hukmi: «sahih». Manba: «Sahihi Nasoiy», 706).
Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: «Musulmonlar yahudiylar bilan jang qilib, ularni o‘ldirmagunlaricha qiyomat qoim bo‘lmaydi. Yahudiylar toshlar va daraxtlar ortiga yashirinadilar. Shunda toshlar va daraxtlar: «Ey musulmon, ey Allohning bandasi! Mana bu yerda bir yahudiy yashirinib turibdi, kel, uni o‘ldir!», deydi, faqat g‘arqad (bo‘ztikan) daraxti bundan mustasno, chunki u yahudiylarning daraxtidir» (Musnadi Ahmad, 9398; Hadis hukmi: «sahih». Manba: «Sahihul Jome’», 7427).
Bular Qur’on va Sunnatda zikr qilingan bir qator daraxtlar bo‘lib, ulardan ko‘plab ibrat olishimiz mumkin. Allohdan bu saboqlardan foydalanishimizga yordam berishini so‘raymiz. Alloh taolo payg‘ambarimiz Muhammad Mustafoga salovat va salomlar yo‘llasin.
Qur’on va sunnatda ko‘plab daraxtlar tilga olingan. Ularning ayrimlari quyidagilardir:
Bu Alloh taolo tavhid kalimasiga misol qilib keltirgan ezgu daraxtdir. Ushbu kalima samimiy qalbga ekilganda, u imonni mustahkamlovchi amallar mevasini beradi. Alloh taolo aytadi:
«(Ey inson), Alloh yaxshi so‘zga (ya’ni, iymon kalimasiga) qanday misol keltirganini ko‘rgin: u so‘z xuddi bir asil daraxtga o‘xshaydiki, uning ildizi (yer ostiga) mahkam o‘rnashgan, shoxlari esa osmondadir» (Ibrohim: 24).
Bu daraxt bargi to‘kilmasligi, foydasi ko‘pligi va turli-tumanligi bilan mo‘minga misol qilingan.
Ibn Umar roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Daraxtlar orasida bir daraxt borki, bargi to‘kilmaydi. U musulmonga o‘xshaydi. Menga aytinglar-chi, u nima?» dedilar. Odamlarning xayoli sahro daraxtlariga ketdi – Abdulloh dedi: «Ko‘nglimga uning xurmo daraxti ekani keldi-yu, ammo uyaldim». – Keyin ular: «Ey Allohning Rasuli, ayting-chi, u nima?» deyishdi. U zot: «U xurmodir», dedilar» (Sahihi Buxoriy, 61).
Alloh taolo zaytun moyining tiniqligi bilan misol qilgan:
«Alloh osmonlar va Yerning nuridir (ya’ni, ularning barchasini yoritib, ko‘zga ko‘rsatib — yo‘qdan bor qilib turguvchidir). U zot nurining (mo‘min banda qalbidagi) misoli xuddi bir tokcha, uning ustida bir chiroq, bu chiroq bir shisha ichida, u shisha go‘yo bir dur yulduzga o‘xshaydi. U (chiroq) na sharqiy va na g‘arbiy bo‘lmagan (balki zaminning qoq markazidagi) muborak zaytun daraxtining (moyidan) yoqilur. Uning moyi (tiniq, musaffoligidan) garchi unga olov tegmasa-da, (atrofni) yoritib yuborgudek. (Olov teggach esa) nur ustiga nur (bo‘lur). Alloh O‘zining (bu nuriga) O‘zi xohlagan kishilarni hidoyat qilur. Alloh odamlar (ibrat olishlari) uchun (mana shunday) misollar keltirur. Alloh barcha narsani bilguvchidir» (Nur: 35).
Alloh taolo Mo‘minun surasida aytadi:
«Yana (Biz sizlar uchun) Turi Sayno (tog‘i)dan chiqadigan yog‘li va yeguvchilar uchun (non) hurush bo‘lga holda o‘sadigan bir daraxtni (ya’ni, zaytunni yaratdik)» (Mo‘minun: 20).
Zayd ibn Aslam otasidan, u esa Umar roziyallohu anhudan rivoyat qiladi: «Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam: «Zaytun yenglar va u bilan yog‘laninglar, chunki u muborak daraxtdir», dedilar» (Termiziy, 1851; Hadis hukmi: «sahih». Manba: « Sahihul Jome’», 4498).
Alloh taolo aytadi:
«Yunus ham, shak-shubhasiz, payg‘ambarlardandir. Eslang, u (o‘z qavmidan g‘azablanib, Parvardigorining iznisiz qishlog‘idan chiqib, (odamlar bilan) to‘la bo‘lgan kemaga qarab qochgan edi. Bas, (kemadagilar bilan) qur’a tashlashib mag‘lub bo‘lgach, (uni dengizga uloqtirdilar). Bas, uni (Parvardigorining iznisiz o‘z qavmini tashlab chiqib ketgani sababli) malomatga loyiq bo‘lgan holida bir nahang baliq yutib yubordi. Endi agar u (Allohga doimo) tasbeh aytguvchilardan bo‘lmasa edi, albatta u (baliq) qornida to qayta tiriladigan kunlarigacha (ya’ni, Qiyomatgacha) qolib ketgan (ya’ni, halok bo‘lgan) bo‘lur edi. Bas, Biz uni xasta holida quruqlikka otdik. Va uning ustida (soya tashlab turishi uchun) qovoq daraxtini o‘stirib qo‘ydik» (Soffot: 139-146).
Mufassirlar shunday deydilar: «Yaqtin – bu qovoqdir». Ba’zilar qovoqning quyidagi foydalari haqida so‘z yuritishgan: uning tez o‘sishi, yirik va yumshoq barglari tufayli soya berishi, pashshalarning unga qo‘nmasligi hamda mevasining ozuqa sifatida foydali ekanligi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qovoqni yaxshi ko‘rar va uni taomlar orasidan izlab, terib olar edilar» (Ibn Kasir tafsiridan).
Samura ibn Jundab roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi, Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam tushlari haqidagi qissada aytadilar: … «Biz yurib, yam-yashil bog‘ga yetib keldik. Unda bir ulkan daraxt bo‘lib, tagida bir qariya va bolalar bor edi. Qarasam, daraxtning yaqinida bir kishi olov yoqib turibdi. Haligi ikkalasi meni daraxtga olib chiqishdi va meni bir hovliga olib kirishdi. Bundan chiroylisini ko‘rmaganman. Uning ichida erkaklar, keksalar, yigitlar, ayollar va bolalar bor edi. So‘ngra ikkalasi meni u yerdan chiqarib, daraxtga olib chiqishdi-da, yanada go‘zalroq va afzalroq bir hovliga olib kirishdi. Unda ham keksalar va yigitlar bor edi. «Bu kecha meni sayr qildirdinglar. Endi ko‘rgan narsalarim haqida aytib beringlar», dedim. Ular: «Ha… Daraxtning tagida ko‘rgan qariyangiz Ibrohim alayhissalomdir, atrofidagi bolalar – insonlarning zurriyotlaridir» (Sahihi Buxoriy, 1386).
(Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam me’roj kechasi Jabroilni shu daraxt yonida koʻrganlar)
Alloh taolo aytadi:
«Sidratul muntaha(tugash daraxti) oldida. Uning huzurida ma’vo jannati bor. O‘shanda, u(daraxt)ni o‘raydigan narsa o‘rab turibdi. Nigoh burilmadi ham, haddidan oshmadi ham. Darhaqiqat, o‘z Robbisining ulkan belgilaridan ko‘rdi» (Najm: 13-18).
«O‘shanda, u(daraxt)ni o‘raydigan narsa …» oyatining tafsirida Buxoriyning Abu Zarr hadisidagi rivoyatida: «U turli ranglar bilan qoplangan edi…», deb aytilgan. Abu Said va Ibn Abbos hadisida: «Farishtalar uni o‘rab oldilar», deyilgan. Muslim rivoyatida: «Qachonki bu daraxtni Allohning amri bilan (nimalardir) oʻrab olganda, u o‘zgarib ketdi. Alloh taoloning yaratgan mavjudotlaridan hech biri uning go‘zalligini ta’riflay olmaydi».
Mashhur Me’roj hadisida, Jabroil alayhissalom Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamni osmonga olib chiqganlarida, Alloh taoloning amri bilan bir osmondan boshqasiga o‘tib bordilar. Yettinchi osmonga yetib kelganlarida, Payg‘ambarimiz shunday dedilar:
«Keyin menga Sidratul-muntaho (lug‘atda «intiho daraxti», «chegara daraxti» degan ma’noni anglatadi) namoyon qilindi. Qarasam, uning mevalari Hajarning (Madinaga yaqin shaharlardan biri) xumlaridek, barglari filning qulog‘idek ekan. U (Jabroil): «Bu – Sidratul-muntaho», dedi» (Sahihi Buxoriy, 3887).
Ibn Mas’udning «Sahih Muslim»dagi hadisida aytilganidek, uning Sidratu-l-muntaha deb nomlanishining sababi quyidagicha:
Abdulloh roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam isro qildirilganlarida Sidratul muntahogacha olib borildilar. U oltinchi osmonda edi. Yerdan ko‘tarilgan narsalar (amallar va ruhlar) unga borib to‘xtaydi va o‘sha yerdan olinadi. Uning tepasidan tushadigan narsalar ham unga borib to‘xtaydi va o‘sha yerdan olinadi. «Sidrani o‘raydigan narsa – oltin kapalak – o‘rayotgan paytda…» (Najm:16) deb o‘qidilar. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga uch narsa berildi: besh mahal namoz berildi, Baqara surasining oxirgi oyatlari berildi hamda ummatlaridan Allohga hech narsani shirk keltirmagan kishining «halok qiluvchilari» (ya’ni gunohi kabiralari) mag‘firat qilindi (mutlaqo azob-u itob bo‘lmaydi degani emas, balki gunohi kabiralar tavba yoki jazo bilan kechirib yuboriladi, demakdir)» (Sahihi Muslim, 173).
Imom Navaviy shunday deydi: «Uning Sidratu-l-muntaho deb nomlanish sababi, farishtalarning bilimi shu yerda tugaydi va undan narigi tomonga o‘tish faqat Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga nasib etgan».
Bu daraxt har bir payg‘ambar va Allohga yaqin bo‘lgan farishtalarning ilmi yetib keladigan joy hisoblanadi. Undan narisi esa faqat Allohga va Alloh xabar bergan kimsalargagina ma’lum bo‘lgan g‘ayb olamidir. Shuningdek, shahidlarning ruhi ham shu daraxtgacha yetib keladi va shu yerda to‘xtaydi, degan fikr ham mavjud.
Hadisi sharifda tasvirlangan mevalar hammaga ma’lum: ular sidr daraxtining mevalaridir. Al-Xattobiy aytishicha, «Hajar ko‘zalari kabi» iborasi ularning ko‘zalar kabi katta ekanligini anglatgan; bu birinchi tinglovchilarga ma’lum bo‘lgan narsa, shuning uchun bu o‘xshatish ishlatilgan. Hajar – joy nomi. «Barglari fil qulog‘iga o‘xshardi» degani – iborasi ham uning ulkanligiga ishora qiladi.
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi, u kishi buni Nabiy sollallohu alayhi vasallamga nisbat beradi:* «Jannatda bir daraxt bor, otliq uning soyasida yuz yil yursa ham, kesib o‘tolmaydi. Xohlasangiz, «Va yoyilgan soyalardadirlar»ni o‘qing» (Sahihi Buxoriy, 4881). * «Nisbat beradi» degan jumla «marfu’ qilgan» ma’nosini bildiradi. Marfu’ hadis deb Nabiy sollallohu alayhi vasallamga izofa qilingan so‘z, fe’l, taqrir yoki sifatlarga aytiladi.
Abu Said al-Xudriydan rivoyat qilinishicha, bir kishi Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga shunday dedi: «Yo Rasulalloh, sizni ko‘rib, sizga iymon keltirgan kishiga Tuvbo bo‘lsin», dedi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Meni ko‘rib, menga iymon keltirganlarga Tuvbo bo‘lsin. So‘ng Tuvbo, so‘ng Tuvbo, so‘ng Tuvbo – meni ko‘rmay turib menga iymon keltirganlarga (boʻlsin)», dedilar. Bir kishi u zotdan: «Tuvbo nima?», deb so‘radi. U zot: «Jannatdagi bir daraxt bo‘lib, uni yuz yil yurib ham tugatib bo‘lmaydi. Jannat ahlining kiyimlari uning kurtaklaridan chiqadi», dedilar» (Musnadi Ahmad, 11673; Hadis hukmi: «sahih». Manba: «Sahihul Jome’», 3918).
Utba ibn Abd as-Sulamiy rivoyati: «Bir a’robiy Nabiy sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga kelib, u zotdan havz haqida so‘radi va jannatni zikr qildi. So‘ng a’robiy: «Unda mevalar bormi?», deb soʻradi. U zot: «Ha, unda Tuvbo deb ataladigan daraxt bor…», deb javob berdilar. [Roviy aytadi: «Soʻng bir narsani zikr qildi, ammo u nimaligini bilmayman»] U: «U yerdagi qaysi daraxtga o‘xshaydi?», dedi. U zot: «U yeringdagi hech bir daraxtga o‘xshamaydi», dedilar. Keyin Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Shomga borganmisan?» deb soʻradilar. A’robiy: «Yo‘q», dedi. U zot: «U Shomdagi Javza (yong‘oq) deb ataladigan daraxtga o‘xshaydi, bir poya ustida o‘sib, tepasi yoyilib ketadi», dedilar. A’robiy: «Daraxtning tanasi qanchalik katta?», deb soʻradi. U zot: «Agar ahlingning tuyasining bolasi uning atrofini aylanmoqchi bo‘lsa, qarilikdan ko‘krak qafasi sinib ketguncha aylana olmaydi», dedilar. U: «Unda uzum bormi?», deb soʻragan edi, u zot: «Ha», dedilar. A’robiy: «Bir bosh uzumning hajmi qancha boʻladi?», soʻradi u. U zot: «Ola qarg‘a bir oy uchsa ham undan o‘tib ketolmaydi», dedilar. Soʻng: «Bitta donning hajmi qancha?», deb savol bergan edi, u zot: «Otang podasidan semiz taka so‘yganmi?» deb qarama-qarshi savol beradilar. U: «Ha», dedi. U zot: «Keyin terisini shilib, onangga berib: «Bundan bizga mesh yasab ber,» deganmi?», dedilar. U: «Ha», deb javo berdi. A’robiy: «Uning donasi meni va oilamni to‘ydiradimi?», soʻradi, u. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: «Ha, senga va butun qavmingga yetadi», deb javob berdilar» (Musnadi Ahmad, 17642; Hadis hukmi: «Hasan ligʻoyrihi». Manba: Shuayb Arnaut taxriji, 17642).
Bu daraxt haqida Alloh taolo:
«Qur’onda la’natlangan (Zaqqum) daraxti» (Isro: 60), degan va yana aytgan-ki:
«So‘ngra albatta sizlar, ey (qayta tirilishni) yolg‘on deguvchi gumrohlar, Shak-shubhasiz, (jahannamning o‘rtasida o‘sadigan) Zaqqum daraxtidan yeguvchi — undan qorinlaringizni to‘ldirguvchidirsizlar. So‘ng uning ustiga qaynoq suvdan ichguvchi, (ichganda ham) — Tashna-to‘ymas tuyalar kabi ichguvchidirsizlar! Mana shu ularning jazo (Qiyomat) Kunidagi «ziyofatlaridir»!» (Voqea: 51-56).
Alloh taolo aytadi:
«Albatta (do‘zaxning o‘rtasida o‘sadigan) Zaqqum daraxti gunohkorning taomidir. (U taom) misoli qorinlarda qaynaydigan eritilgan (dog‘langan) yog‘dir! Qaynoq suvning qaynashi kabi! (Do‘zax farishtalariga): «Uni (gunohkorni) ushlab do‘zaxning o‘rtasiga sudrab olib boringlar, so‘ngra boshi ustidan qaynoq suvdan — azobdan quyinglar!», (deb amr etilur). (Unga masxara qilish uchun: «Mana bul azobni) totib ko‘rgin! Darhaqiqat, sening o‘zinggina «qudratli va ulug‘dirsan». Darvoqe’, bu (azob) sizlar (hayoti dunyodalik paytingizda) shak-shubha qilgan narsangizdir!», (deyilur)» (Duxon: 43-50).
Yana aytadi:
«Mana shu yaxshiroq ziyofatmi yoki zaqqum daraxtimi? Haqiqatan, Biz uni (ya’ni, Zaqqum daraxtini) zolim kimsalar uchun fitna-aldov qilib qo‘ydik. Darhaqiqat, u do‘zax qa’rida o‘sadigan bir daraxtdir. Uning butoqlari(dagi mevalari xunuklikda) xuddi shaytonlarning boshlariga o‘xshar. Bas, ular (ya’ni, do‘zaxilar) albatta undan yeb, qorinlarini to‘ldirguvchidirlar. So‘ngra albatta ular uchun uning (Zaqqum mevalarining) ustiga qaynoq suvdan aralashtirilur (ya’ni, ularga majburan qaynayotgan suv ichirilur). So‘ngra ularning qaytadigan joylari yana albatta do‘zaxda bo‘lur (ya’ni, qaynoq suv ularning butun ichki a’zolarini kuydirib bitganidan so‘ng, endi do‘zax o‘ti ularning badanlarini kuydirur)» (Soffot: 62-68).
Bu voqea Hudaybiya jangida mushriklarning xiyonati haqida eshitganlarida sodir bo‘lgan. Bu daraxt Alloh taoloning:
«(Ey Muhammad alayhis-salot-u vas-salom), darhaqiqat, Alloh mo‘minlardan — ular daraxt ostida sizga bay’at qilayotgan vaqtlarida — rozi bo‘ldi» (Fath: 18) degan oyatida zikr qilingan.
Jobir ibn Abdulloh roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi: «Nabiy sollallohu alayhi vasallam juma kuni bir daraxt [yoki xurmo] yonida turardilar. Ansoriylardan bir ayol [yoki kishi]: «Ey Allohning Rasuli, sizga minbar qilib bermaylikmi?» dedi. U zot: «Agar xohlasangiz», dedilar. U zotga minbar qilib berishdi. Juma kuni u zot minbar tomon yurgan edilar, xurmo go‘dakdek bo‘zlab yubordi. Keyin Nabiy sollallohu alayhi vasallam tushib, uni quchdilar, u esa yupatilayotgan go‘dakdek hiqqillar edi. U zot: «Yonidagi o‘zi eshitib yurgan zikrlar(dan mahrum bo‘lgani) uchun yig‘layotgan edi», dedilar» (Sahihi Buxoriy, 3584).
Alloh taolo aytadi:
«Endi qachonki uning oldiga yetib kelgach, u muborak joydagi vodiyning o‘ng tarafidan — daraxtdan unga nido qilindi: «Ey Muso, albatta, Men barcha olamlarning Parvardigori Allohdirman» (Qasos: 30).
Alloh taolo aytadi:
«Ey Odam, sen esa jufting (Havvo) bilan jannatni maskan tutib, xohlagan joyingizdan taomlaning. Faqat mana bu daraxtga yaqinlashmangki, u holda zolimlardan bo‘lib qolursiz» (A’rof: 19).
Alloh taolo aytadi:
«So‘ng shayton unga vasvasa qilib: «Ey Odam, men senga abadiyat daraxtini va yo‘q bo‘lmas mulk-u davlatni ko‘rsataymi?», dedi» (Toha: 120).
Alloh azza va jalla aytadi:
«Bas, aldov bilan ularni (tuban holatga) tushirib qo‘ydi. O‘sha daraxtdan totib ko‘rishlari bilanoq avratlari ochilib qoldi va o‘zlarini jannat yaproqlari bilan to‘sa boshladilar. (Shunda) ularga Parvardigorlari nido qilib (dedi): «Sizlarni bu daraxtdan qaytarmaganmidim va albatta shayton sizlarning ochiq dushmaningiz demaganmidim?!» (A’rof: 22).
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shunday dedilar: «Mo‘min kishi navniholga o‘xshaydi, shamol uni tinmay u yoq-bu yog‘ga egib turadi. Mo‘minga doimo balo yetib turadi. Kofir esa (qattiq) «Arz» – qarag‘ay daraxtiga o‘xshaydi, to qo‘porilmagunicha qimirlamaydi» (Sahihi Muslim, 2809).
Ka’b ibn Molikning o‘g‘li Abdulloh otasi Ka’b roziyallohu anhudan rivoyat qiladi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shunday dedilar: «Mo‘min yumshoq navniholga o‘xshaydi. U yetilgunicha shamol uni bukib, goh egib, goh tiklab turadi. Kofir esa ildizida mustahkam turgan «Arz» daraxti – qarag‘ayga o‘xshaydi, bir martada qo‘porilib tushmaguncha uni hech narsa buka olmaydi» (Sahihi Muslim, 2810).
Arab tili olimlari shunday deyishgan: «Arz» – Suriya va Armanistonda o‘sadigan tosh qarag‘ay daraxtiga o‘xshash daraxtdir. Boshqa bir rivoyatga ko‘ra, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam bunday deganlar: «Kofirning misoli mustahkam ildizli kedr daraxtidir. U bir zarb bilan ildizi bilan qo‘porib tashlanmaguncha hech narsaga egilmaydi».
Ulamolar aytadilar: «Bu hadisning ma’nosi shuki, mo‘min kishi jismoniy sog‘ligi, oilasi va mol-mulki bilan ko‘p qiyinchiliklarga duch keladi, ammo bu uning gunohlariga kafforat bo‘ladi va martabasini ko‘taradi. Kofir esa kamroq aziyat chekadi, lekin unga biror narsa yuz bersa ham, bu uning gunohlari uchun kafforat bo‘lmaydi; u Qiyomat kunida barcha gunohlari bilan hozir bo‘ladi» (Imom Navaviyning «Sahihi Muslim» sharhidan iqtibos).
Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Bir odam Rasululloh sollallohu alayhi vasallam huzurlariga keldi va shunday dedi: «Bu kecha tushimda o‘zimni namoz o‘qiyotgan holda ko‘rdim. Men sajda qilganimda daraxt ham menga ergashib sajda qildi. Daraxtning shunday deganini eshitdim: «Allohim, shu sajda sababli menga ajr yoz va shu sababli bir gunohni o‘chir! Va men uchun uni dargohingda zaxira qil va uni mendan xuddi, bandang Dovud alayhissalomdan qabul qilgandek qabul qilgin». Ibn Jurayj shunday dedi: Bobong (Ubaydulloh ibn Yazid) Ibn Abbosdan naql qilib menga aytdiki: «Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam sajda oyatini o‘qidilar va sajda qildilar». Ibn Abbos aytadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning o‘shanda haligi odam aytgan daraxtning aytganlari kabi aytganlarini eshitdim» (Termiziy, 3424; Hadis hukmi: «hasan». Manba: «Sahihi Termiziy», 3424).
Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam hojatlarini chiqarayotganlarida uni yashirish uchun birlashgan ikki daraxt
Bu haqda Imom Muslim rahimahulloh Jobir roziyallohu anhudan rivoyat qilgan hadisda shunday deyilgan:
«…Biz keng vodiyga tushdik. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qazoyi hojat uchun ketdilar. Men ortlaridan bir idovada (teridan qilingan obdasta, charm mesh) suv olib bordim. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam atrofga qarab, o‘zlariga to‘siq bo‘ladigan narsa ko‘rmadilar. Vodiyning chetida ikki daraxt ko‘rinib qolgan edi, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ularning biri tomon yurib ketdilar. Uning bir shoxidan ushlab, «Allohning izni ila menga ergash», degan edilar, u xuddi burnidan halqa o‘tkazilgan tuya tuyakashga itoat qilib, ergashganidek, u zotga ergashib ketdi. U zot yana bir daraxtning oldiga kelib, uning shoxlaridan birini ushlab turib, «Allohning izni ila menga ergash», dedilar. U ham u zotga ergashdi. Ikkovining o‘rtasiga yetganda ularni birlashtirib, «Allohning izni ila meni qamrab olinglar», dedilar. Ikki daraxt bir-biriga kirishib ketdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam yaqindaligimni sezib, uzoqlashmasinlar [yoki uzoqlashib ketmasinlar] deb, tezda u yerdan nari ketdim. O‘tirib, o‘zimga o‘zim gapirib turib, bir oz vaqtni o‘tkazib yuboribman. Qarasam, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam men tomon kelmoqdalar. Ikki daraxt esa ajralib, har biri o‘z o‘rnida tiklanib olibdi…» (Sahihi Muslim, 3006).
Jobirdan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kim mana bu daraxtdan yesa: Birinchi kuni «sarimsoq», keyin «sarimsoq, piyoz va ko‘k piyoz» deb aytganlar, bizning masjidlarimizga yaqinlashmasin, chunki odamlar ozorlanadigan narsalardan farishtalar ham ozor topadi», dedilar» (Nasoiy, 788; Hadis hukmi: «sahih». Manba: «Sahihi Nasoiy», 706).
Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: «Musulmonlar yahudiylar bilan jang qilib, ularni o‘ldirmagunlaricha qiyomat qoim bo‘lmaydi. Yahudiylar toshlar va daraxtlar ortiga yashirinadilar. Shunda toshlar va daraxtlar: «Ey musulmon, ey Allohning bandasi! Mana bu yerda bir yahudiy yashirinib turibdi, kel, uni o‘ldir!», deydi, faqat g‘arqad (bo‘ztikan) daraxti bundan mustasno, chunki u yahudiylarning daraxtidir» (Musnadi Ahmad, 9398; Hadis hukmi: «sahih». Manba: «Sahihul Jome’», 7427).
Bular Qur’on va Sunnatda zikr qilingan bir qator daraxtlar bo‘lib, ulardan ko‘plab ibrat olishimiz mumkin. Allohdan bu saboqlardan foydalanishimizga yordam berishini so‘raymiz. Alloh taolo payg‘ambarimiz Muhammad Mustafoga salovat va salomlar yo‘llasin.
Bu javob foydali bo’ldimi?