O'qildi: 25
Noyabr 1, 2025
/ 10 Jumadal-ula 1447
Fatvo mavzusi: Farishtalarga iymon keltirish » Tafsir
Savol
Men hozirda islomiy urf-odatlarni o‘rganayotgan g‘ayridinman. Olimlarning payg‘ambarlar haqidagi oyatlar tafsirlari bo‘yicha ilmiy ish yozmoqdaman. Tadqiqotim davomida tez-tez uchraydigan iboralardan biri — «Mala’ul a’lo» so‘zidir. Bu iboraning ma’nosini tushunmayapman. Agar uni tushunishimga yordam bersangiz juda minnatdor bo‘lardim. Vaqtingiz va yordamingiz uchun oldindan tashakkur bildiraman.
O’xshash fatvolarJavob
Alloh taologa hamdu sanolar, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga salavot va salomlar bo‘lsin.
«Mala’ul a’lo» iborasi Qur’on va sunnatda sobit bo‘lgan..
QUR’ONDAN DALILLAR
Alloh taolo Sod surasida shunday deyiladi:
(Ayting, ey Muhammad) «Mening «malaul a’lo» haqida ular tortishayotganlarida hech bilimim boʻlmagan edi. Menga faqat o‘zimning ochiq-ravshan ogohlantirguvchi ekanligim vahiy qilinmoqda, xolos» (Sod: 69-70).
Mufassirlar imomi Ibn Jarir Tabariy (Alloh rahmat qilsin) bu oyatning tafsirida shunday degan «Mening «malaul a’lo» haqida ular tortishayotganlarida hech bilimim yo‘q edi» oyati orqali Alloh taolo Payg‘ambari Muhammad sollallohu alayhi vasallamga shunday demoqda:
«Ey Muhammad, qavmingizdagi mushriklarga ayting: Rabbim menga vahiy qilib bildirishidan oldin, Mala’ul a’lo, ya’ni farishtalarning Odam alayhissalomning Yer yuziga xalifa qilinishi haqidagi tortishuvlari haqida menda hech qanday bilim yo‘q edi. Sizlarga bu ma’lumotlarni yetkazishim Qur’onning Allohning vahiysi ekaniga ochiq dalildir. Chunki Qur’on nozil bo‘lishidan oldin men bu narsani bilmasdim va guvohi bo‘lmaganman. Buni men faqat Allohning xabari orqali bildim.»
Shunga ko‘ra, «Mala’ul a’lo» — bu farishtalardir.
Bu fikrni quyidagi olimlar ham bildirgan:
Ibn Abbos (roziyallohu anhu): «Mening ‘malaul a’lo’ haqida ular tortishayotganlarida hech bilimim yo‘q edi” degan oyatdagi «Mala’ul a’lo» — farishtalardir. Ular Odamning yaratilishi haqida maslahatlashib, bahslashdilar va: «Uni Yer yuzida xalifa qilma», dedilar».
Ismoil ibn Abdurrahmon Suddiy: «Bu oyat Alloh taoloning quyidagi so‘zlari haqida:
«Eslang, (ey Muhammad alayhis-salot-u vas-salom), Parvardigoringiz farishtalarga: «Men Yerda (Odamni) xalifa qilmoqchiman», deganida» (Baqara: 30).
Qatodadan, «Mening «malaul a’lo» haqida ular tortishayotganlarida hech bilimim boʻlmagan edi» oyatida: «Ular farishtalardir. Alloh taolo farishtalarga:
«Albatta men loydan bir odam yaratguvchidirman» (Sod: 71), deganida, Odamning yaratilishi haqida bahslashgan edilar».
SUNNATDAN DALIL
Endi esa, ushbu oyatning sunnatdagi tafsiriga e’tibor qaratamiz:
Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Bu kecha Rabbim taboraka va taolo eng go‘zal suratda huzurimga keldi» dedilar». Roviy aytadi: «Menimcha, bu u zotning tushlarida sodir bo‘lgan». U Zot azza va jalla: «Ey Muhammad, «Mala’ul a’lo» (oliy farishtalar) nima haqida bahs yuritayotganlarini bilasizmi?» dedi. Men: «Yo‘q», dedim. So‘ngra dedilar: «U Zot qo‘lini ikki kuragim orasiga qo‘ydi va men hatto ko‘kragim [yoki bo‘ynimda] uning salqinini his qildim, shunda men osmonu yerda bor narsalarni bilib oldim». U zot yana: «Ey Muhammad, «Mala’ul a’lo» (oliy farishtalar) nima haqida bahs yuritayotganlarini bilasizmi?», dedi. Men: «Ha, kafforatlar haqida, kafforatlarga namozdan so‘ng masjidlarda qolish, jamoat namozlariga piyoda borish, qiyin holatlarda tahoratni eng mukammal shaklda olish kabilar kiradi. Kim shunday qilsa, yaxshilik bilan hayot kechiradi, yaxshilik bilan vafot etadi va onasidan tug‘ilgan kunidagidek xatolaridan qutuladi», dedim. U zot: «Ey Muhammad, namoz o‘qiganingizda: «Allohumma inniy as’aluka fi’lal xoyroot va tarkal munkaroot va hubbal masaakiin, va izaa arodta bi ibaadika fitnatan faqbizniy ilayka g‘oyro maftun» (Ma’nosi: «Allohim, albatta, men Sendan yaxshi amallar qilishimni, yomonliklarni tark etishim va miskinlarga muhabbatli bo‘lishimni tilayman. Allohim, qachonki bir qavmni fitnaga duchor qilishni xohlasang, meni fitnaga uchramagan holimda jonimni olishingni so‘rayman»). U zot: «Darajalar salomni yoyish, taom tarqatish va odamlar uxlab yotgan paytda tunda namoz o‘qish bilan erishiladi», dedilar» (Termiziy, 3233; Hadis hukmi: «sahih». Manba: « Sahihul Jome’», 59).
Muborakfuriy (Alloh rahmat qilsin) bu hadisni shunday sharhlaydilar:
«Fiyma yaxtasimun — «ular nima haqida bahs yuritmoqdalar» degan ma’noni bildiradi. «Al-mala’ al-a’lo» esa Allohga eng yaqin bo‘lgan farishtalarni anglatadi. «Mala» — bu ulug‘vorlik va azamat bilan to‘lgan, sharafli zotlar. Ularga «a’lo» (oliy, yuksak) deyilishining sababi — ularning darajalari yuksak va Alloh huzuridagi maqomlari balandligidir. Ularning bahsi bu amallarni tasdiqlash va bu fazilatlarga erishgan bandalardan mamnun bo‘lishlarini bildiradi.
Alloh taolo bu holatni «muxosama» (bahs-munozara) deb atagan, chunki u savol-javob shaklida kechgan va bahsga o‘xshagan». Shuning uchun bu o‘rinda «muxosama» atamasini qo‘llash maqsadga muvofiqdir.
Alloh bilguvchiroqdir.
Bu javob foydali bo’ldimi?