«Biz oyni bir necha manzilga belgilab-tayinlab qo‘ygandirmiz» oyatining mazmuni

Javob

Alloh taologa hamdu sanolar, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga salavot va salomlar bo‘lsin.

Avvalambor: aziz savol beruvchi, Islom dinining haqligi va u qalb ehtiyojlarini qondiruvchi, unga huzur va saodat baxsh etuvchi yagona din ekanligiga qanoat hosil qilganingiz bilan sizni tabriklamoqchiman. Savol mazmunidan ko‘rinib turibdiki, siz Islom haqida o‘qiganlaringizdan chuqur ta’sirlangansiz. Agar siz bizga hindu ekanligingizni aytmaganingizda, savolingizda qo‘llangan uslubdan sizni musulmon deb o‘ylagan bo‘lar edik. Bu yerda sizga beradigan eng muhim maslahatim – Islomga kirishga shoshiling va bu ishni kechiktirmang. Axir inson bu haqiqatlarning barchasini anglagan bo‘lsa, nima uchun Islomga kirishni kechiktirishi kerak?!

Diqqatga molik yana bir narsa shuki, Islomga kirmoqchi bo‘lgan ba’zi odamlar ehtimol dinga kirishdan oldin namoz o‘qish kabi ba’zi diniy amallarni o‘rganish kerak deb o‘ylab, dinga kirishni kechiktiradilar. Bu noto‘g‘ri fikr, chunki inson haqiqatni anglaganida darhol unga ergashishi va Islomga kirishi, so‘ngra Qur’on va sunnatni o‘rganishi, dinni tushunishi hamda qobiliyati va imkoniyatiga qarab ilm-u amal pog‘onalarida ko‘tarilishi kerak. Chunki inson o‘lim qachon kelishini bilmaydi, agar u Rabbiga Islomsiz yo‘liqsa, ziyon ko‘ruvchilardan bo‘ladi, Alloh asrasin.

Shuningdek, banda dinga kirmaguncha savob olmaydi, yaxshi amallari yozilmaydi. Shu sababli Islomga kirishni kechiktirsa, ko‘p yaxshiliklardan mahrum bo‘ladi. O‘tgan umrni, yo‘qotilgan vaqtni esa qaytarib bo‘lmaydi.

Shunday qilib, Allohning izni bilan haqqa hidoyat qilingan zakovatli savol beruvchi, Yosin surasining 39-oyatining ma’nosi haqidagi savolga qaytamiz. Bu oyatda Alloh azza va jalla shunday deydi:

«Biz oyni ham bir necha manzilga belgilab-tayinlab qo‘ygandirmiz» (Yasin: 39) ya’ni Biz uni oylarning o‘tishini o‘lchash mumkin bo‘lgan bosqichlardan o‘tkazib qo‘ydik, xuddi kecha va kunduz quyosh orqali bilinganidek. Alloh azza va jalla aytganidek:

«Sizdan hilollar — yangi chiqqan oylar haqida so‘rashadi. Ayting: u (oylar) odamlar va haj uchun vaqt o‘lchovlaridir» (Baqara: 189).

Alloh taolo yana aytgan:

«U (Alloh) quyoshni (kunduzlari) ziyo sochguvchi, oyni esa (kechalari) nur — yorug‘lik qilgan va sizlar yillarning sanog‘ini hamda (vaqtlarning) hisobini bilishlaringiz uchun uni (ya’ni, oyni bir qancha) manzil-burjlarga bo‘lib qo‘ygan Zotdir» (Yunus: 5).

Shunday qilib, U Zot Quyoshga o‘ziga xos yorug‘lik, oyni ham o‘ziga xos nurli qilib, ularning yo‘nalishlarini turlicha qilgan. Quyosh har kuni chiqadi va kunning oxirida o‘zgarmas nur bilan botadi, ammo uning chiqish va botish joylari yozdan qishgacha o‘zgarib turadi. Buning natijasida kunduz uzayadi va tun qisqaradi, so‘ngra tun uzayadi va kunduz qisqaradi. Alloh uning hukmronligini kunduzga belgilagan, shuning uchun u kunduzgi sayyoradir.

Oyga kelsak, Alloh uning uchun manzillarni belgilagan. Oyning birinchi kechasida u xira hilol bo‘lib, kam yorug‘lik beradi, so‘ng uning yorug‘ligi bosqichma-bosqich ortib, har kecha balandroq ko‘tariladi. Har safar uning o‘rni balandlashganda, garchi u quyosh nurining aksi bo‘lsa-da, yorug‘ligi kuchayib boradi. Oyning o‘n to‘rtinchi kuniga kelib, to‘lin oy holatida uning nuri to‘liq bo‘ladi. Shundan so‘ng u kamayishni boshlaydi va oy oxirida «al-urjun al-qodim», ya’ni «eski xurmo butog‘i kabi bo‘lib egilib hilol holiga kelib».

Ibn Abbos roziyallohu anhumo aytadi: «Bu xurmo boshining novdasidir». Mujohid: «al-urjun al-qodim – bu quruq novdadir», degan. Ibn Abbos roziyallohu anhumo xurmo boshining qariganida qurib, egilib qolgan novdasini nazarda tutgan.. (Manba: Ibn Kasir tafsiri).

Oyatda oyning oxirgi holatini xurmo novdasiga o‘xshatish balog‘at va ifoda go‘zalligining yuksak namunasi, o‘xshatilayotgan narsaga atrof-muhitdan o‘xshash narsa tanlashning eng go‘zal usulidir.

Alloh bilguvchiroqdir.